21 ΧΡΟΝΙΑ ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΙΘΑΚΗΣ

ΞΕΦΥΛΛΙΖΟΝΤΑΣ ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΟΥ ΦΕΣΤΙΒΑΛ
Η απάντηση έρχεται απ’ τα νέα παιδιά, απ’ τις νέες τάσεις, από το ερασιτεχνικό θέατρο, που θα είναι η πηγή – κατά τη γνώμη μου – της ανανέωσης, της αρχοντιάς, και της ευρωστίας της μελλοντικής του νεοελληνικού θεάτρου.
Από την ομιλία του Μάνου Κατράκη στο 6ο φεστιβάλ Ιθάκης

Το Θεατρικό Φεστιβάλ Ιθάκης ήταν το πρώτο φεστιβάλ που έδωσε την ευκαιρία σε ερασιτεχνικούς θιάσους και πρωτοεμφανιζόμενους ηθοποιούς να δοκιμαστούν δίπλα στα μεγάλα ονόματα που έγραψαν ιστορία στην ελληνική θεατρική σκηνή, συνιστώντας την ίδια στιγμή έναν σημαντικό πόλο έλξης για τους ανθρώπους του θεάτρου όλης της χώρας.
Η ιδέα είχε αρχίσει να συγκροτείται από το 1972. Μία κίνηση προσωπικοτήτων του νησιού πρότεινε τη δημιουργία του Θεατρικού Φεστιβάλ, με 8 παραστάσεις από γνωστούς θιάσους της εποχής, που όμως έπεσε στο κενό καθώς η λογοκρισία της δικτατορίας απαγόρευσε τα περισσότερα από τα προτεινόμενα έργα. Έτσι το φεστιβάλ ανέβαλε τη συγκρότησή του για το 1975, ένα χρόνο μετά την πτώση της χούντας, σε μια περίοδο που η κοινωνία διψούσε για καινούργιες ιδέες και μεγάλες αλλαγές.
Το φεστιβάλ χτίστηκε πάνω στη λογική της ανάδειξης και της προβολής του Ερασιτεχνικού Θεάτρου που είχε λιγοστές ευκαιρίες να έρθει σε επαφή με το θεατρόφιλο κοινό της Αθήνας, να αντικρύσει και να κριθεί από προσωπικότητες που καθόριζαν τα τότε θεατρικά δρώμενα. Θίασοι όπως το Ερασιτεχνικό θέατρο Κεφαλλονιάς ή τα Θεατρικά Εργαστήρια Ορεστιάδας, Ηρακλείου, Κερατσινίου, ο Πολιτιστικός Σύλλογος Άρτας “Ο Μακρυγιάννης”, το Θεατρικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Κομοτηνής, εμφανίστηκαν στο ίδιο θεατρικό σανίδι με το Θέατρο Τέχνης, και τον ιδρυτή του Κάρολο Κουν, τον Στέφανο Ληναίο, την Έλλη Φωτίου, τον Μάνο Κατράκη, τη Νόνικα Γαληνέα, τον Αλέκο Αλεξανδράκη, τον Πέτρο Φυσσούν, την Άννα και Μαρία Καλουτά κ.ά. Παράλληλα στο διαγωνιστικό μέρος του φεστιβάλ, το οποίο κάλυπτε όλη την γκάμα της θεατρικής διαδικασίας, διακρίθηκαν πρωτοεμφανιζόμενοι και μέχρι τότε άγνωστοι ηθοποιοί που αργότερα πρωταγωνίστησαν στο θεατρικό σκηνικό, όπως ο Γιώργος Κιμούλης, η Κάτια Γέρου και τόσοι άλλοι. Άπαιχτα έργα όπως “Η πρόβα” του Γιώργου Αρμένη, και “Οι τέσσερεις ερημιές” της Κωστούλας Μητροπούλου ήρθαν για πρώτη φορά σε επαφή με το κοινό, τους κριτικούς και τους δημοσιογράφους.
Ακόμα και η σύσταση των κριτικών επιτροπών με σπουδαία ονόματα του καλλιτεχνικού και δημοσιογραφικού κόσμου επισφράγιζε το σημαντικό έργο που επιτελείτο στο νησί. Ο Κώστας Γεωργουσόπουλος, η Ροζίτα Σώκου, ο Αλέκος Λιδωρίκης, η Ελένη Χαλκούση, ο Μίμης Πλέσσας, ο Σταύρος Παράβας, ήταν κάποιοι από αυτούς που πλαισίωναν τις ομάδες και ξεχώριζαν θιάσους και ηθοποιούς που είχαν διακριθεί.
Στις παράλληλες εκδηλώσεις του εντάχτηκε και το Μουσικό Φεστιβάλ με συμμετοχές διάσημων συνθετών και τραγουδιστών που είχαν καθορίσει εκείνη την εποχή τη στροφή του Ελληνικού τραγουδιού προς κάτι βαθιά ποιοτικό και καλλιτεχνικό. Έτσι λοιπόν λάμπρυναν με την παρουσία τους το νησί ο Μάνος Χατζιδάκις, ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Σταύρος Ξαρχάκος αλλά και η Μαρία Φαραντούρη, ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης, η Βίκυ Μοσχολιού, η Μαρία Δημητριάδη, η Μαργαρίτα Ζορμπαλά, ο Πέτρος Πανδής, η Νένα Βενετσάνου.
Προσωπικότητες όπως οι Γιάννης Ρίτσος, Γιάννης Τσαρούχης, Δημήτρης Ροντήρης, Αλέξης Μινωτής, Ιονέσκο, Ιάκωβος Καμπανέλης, Αλέκα Παΐζη, Βέρα Ζαβιτσιάνου, Ντίνος Ηλιόπουλος, Γιώργος Λαζάνης και η μετέπειτα υπουργός πολιτισμού Μελίνα Μερκούρη, τιμήθηκαν για την συνεισφορά τους στα γράμματα και τις τέχνες, επιβεβαιώνοντας τις επιλογές, υψηλής ποιότητας, που χαρακτήριζαν την πορεία του φεστιβάλ. Οι συζητήσεις των ηθοποιών, μετά το τέλος των παραστάσεων με το κοινό, παρουσία πολλών λαμπερών προσώπων, έθεσαν τα θεμέλια για μια πνευματική και πολιτιστική αναζήτηση που για πρώτη φορά συνέβαινε εκτός κέντρου σε φεστιβάλ με πανελλήνια προβολή.

Παρότι είναι αδύνατο να αναφερθούν σε αυτό το κείμενο όλα τα δρώμενα που λάμβαναν χώρα κατά τη διάρκεια αυτών των χρόνων, ο αναγνώστης ξεφυλλίζοντας αυτό το λεύκωμα θα έχει την ευκαιρία να περιπλανηθεί μέσα από τις σελίδες του και να θυμηθεί όσα πιθανόν έχει ζήσει, ή έχει ακούσει από περιγραφές τρίτων.
Πριν ακομη η μνήμη αρχίσει να φθίνει και καθώς οι γενιές διαδέχονται η μία την άλλη, η έντυπη υπενθύμιση αυτής της εποχής αποτελεί επιτακτική ανάγκη. Το Λεύκωμα αυτό φιλοδοξεί να καλύψει την έλλειψη μιας συγκροτημένης συλλογής δημοσιευμένων αναφορών σχετικά με το μεγαλύτερο καλλιτεχνικό γεγονός που έχει συμβεί στο νησί. Αυτονόητο είναι, οτι η παρουσίαση αυτή δεν αποτελεί μοναδική πρόταση όσον αφορά την ταξινόμηση, αξιοποίηση και προβολή του υπάρχοντος υλικού. Η επιλογή των κειμένων και των φωτογραφιών έγινε με σκοπό την ανάδειξη του πολύπλευρου χαρακτήρα που διέκρινε το φεστιβάλ τόσο από άποψη συμμετοχών όσο και από την ειδική σχέση που είχε δημιουργήσει με το κοινό.
Για να μπει κάποια τάξη στον μεγάλο όγκο του αρχειακού υλικού που υπήρχε διαθέσιμο επέλεξα να το διαχωρίσω σε τέσσερεις ενότητες. Η πρώτη καλύπτει την αρχή του Φεστιβάλ όπου δίνεται έμφαση σε δημοσιεύματα γνωστών δημοσιογράφων και εντύπων της εποχής, η δεύτερη ενότητα αναδεικνύει το εύρος των παραστάσεων και των θεατρικών σκηνών από όλη την Ελλάδα που έδωσαν το παρόν στο Φεστιβάλ μέσα από τα ευφάνταστα προγράμματά τους, η τρίτη είναι αφιερωμένη στα δύο τελευταία χρόνια σε μια προσπάθεια αναβίωσης του που δυστυχώς δεν καρποφόρησε. Η τελευταία ενότητα περιλαμβάνει αποκλειστικά φωτογραφικό υλικό από διάφορες παραστάσεις, εκδηλώσεις και δράσεις του φεστιβάλ.
Τελειώνοντας, θα ήθελα να αναφερθώ σε κάτι που προσωπικά θεωρώ πολύ σημαντικό κέρδος μέσα από αυτό το δημιουργικό και ταυτόχρνα περιπετειώδες ερευνητικό μου ταξίδι που κατέληξε στη δημιουργία αυτού του λευκώματος… Υπάρχουν πολλοί που εμφανίζονται ανάγλυφα στις φωτογραφίες αλλά και κυριαρχούν στις δημοσιεύσεις… Ορισμένους από αυτούς τους γνωρίζω καλά, και έχω μοιραστεί πράγματα μαζί τους… Άλλους αισθάνομαι σαν τους ξέρω από πάντα αφού τα πρόσωπά τους κυριαρχούσαν στη θεατρική, κινηματογραφική και μουσική σκηνή της Ελλάδας για πολλές δεκαετίες μέχρι και σήμερα… Βεβαίως η συνεισφορά τους δεν μπορεί να εκφραστεί με λίγες μόνο λέξεις.
Ο σπόρος όμως που όλοι αυτοί έσπερναν επί τόσα χρόνια στη Γη της Ιθάκης συνεχώς καρποφορεί. Η μεγαλύτερη ικανοποίηση για όλους όσους έχουν συνεισφέρει στην επιτυχία αυτού του εγχειρήματος, για τόσα πολλά χρόνια, είναι οτι βλέπουν ακόμη και σήμερα τη σημαία της θεατρικής παράδοσης του νησιού να μεσουρανεί. Ίσως αποτελεί Πανελλαδική πρωτοτυπία ένα νησί με λιγότερους από 2000 κατοίκους να κρατάει τη θεατρική διαδικασία τόσο ζωντανή. Με μοχλό τον Πολιτιστικό Σύλλογο του νησιού “Ο Φόρκυς” το όνειρο της αναβίωσης του Φεστιβάλ ζωντανεύει αφού χρόνο με το χρόνο οι ερασιτέχνες Ιθακήσιοι ηθοποιοί ανανεώνουν το ενδιαφέρον του κοινού με νέες και ποιοτικές παραστάσεις.

Αν η ιστορία του Φεστιβάλ Ιθάκης γίνεται σήμερα γνωστή το οφείλουμε στο φίλο Νίκο Κολυβά που είναι ο εμπνευστής αυτού του λευκώματος και στο Δήμαρχο Διονύση Στανίτσα που με την υποστήριξη και την εμπιστοσύνη του στο πρόσωπό μου, έδωσε πνοή και στήριξη στην έκδοση. Στον οραματιστή και δημιουργό του φεστιβάλ Σπύρο Αρσένη για την ευγενική παραχώρηση του υλικού του, για τις πολύτιμες πληροφορίες που μου διέθεσε, καθώς και για τις πολλές ώρες δουλειάς που γενναιόδωρα μοιράστηκε μαζί μου. Στην Τηλέμαχο Καραβία που μου εμπιστεύτηκε το πολύ συγκροτημένο αρχείο του. Στην Μέλπω Λεκατσά και στον Κώστα Ορδόλη για την σημαντική βοήθεια που μου προσέφεραν.
Στους ανθρώπους αυτούς χρωστώ περισσότερα απ’ όσα μπορώ να πω…

Δρ. Νίνα Κασσιανού
Ιστορικός Φωτογραφίας- Επιμελήτρια