ΑΝΑΣΚΑΦΑΙ ΙΘΑΚΗΣ 1930

ΕΚΤΕΛΕΣΘΕΙΣΑΙ ΥΠΟ ΤΗΣ ΑΓΓΛΙΚΗΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ

Αξιότιμε κύριε,
Εσώκλειστον θα εύρητε το άρθρον μου, περί των ανασκαφών της Ιθάκης, το οποίον μου εζητήσατε.
Δεν έγραψα παρά ολίγα περί του Ομηρικού ζητήματος (1) διότι εν αυτώ τω πρώτω σταδίω των ανασκαφών πρέπει να βαδίζωμεν επιφυλακτικά. Και οπωσδήποτε το Ομηρικόν ζήτημα είναι μάλλον φιλολογικόν παρά αρχαιολογικόν.
Διατελώ μετά πάσης τιμής
W.A. Heurtley

Κατά τους μήνας Αύγουστον, Σεπτέμβριον και Οκτώβριον 1930 ενηργήθησαν ανασκαφαί εν τω Βορείω μέρει της Ιθάκης, υπό την Διεύθυνσιν του κυρίου Χάρτλεϋ, υποδιευθυντού της εν Αθήναις Αγγλικής Αρχαιολογικής Σχολής, παρακολουθούντος του Δρ. Π. Α. Νεράντζουλη, επιμελητού αρχαιοτήτων Αχαΐας Ήλιδος, Κεφαλληνίας – Ιθάκης. Η δαπάνη της ανασκαφής επρομηθεύθη δι’ εράνου συλλεχθέντος υπό του γνωστού φιλέλληνος Sir Rennell Rodd από τους προσωπικούς του φίλους, μεταξύ των οποίων και ο Πρόεδρος της Ελληνικής Κυβερνήσεως.
Αι κύριαι έρευναι έγιναν εις τα εξής σημεία:
I. Επί του λόφου Πηλικάτων.
II. Εις το σπήλαιον Λουΐζου.
III. Εις τον χώρον λεγόμενον Σχολή Ομήρου.
IV. Εις την περιφέρειαν Σταυρού.

Επί του λόφου Πηλικάτων ανεκαλύφθη συνοικισμός ου μικράς εκτάσεως ανήκων εις τον Πρωτο – ελλαδικόν πολιτισμόν (όπως ονομάζεται ο πολιτισμός ο οποίος ήκμαζε ανά την στερεάν Ελλάδα κατά το δεύτερον ήμισυ της τρίτης χιλιετηρίδος (2500-2000 π. Χ.). Λόγω σεισμών, αυτός ο συνοικισμός κατεστράφη και τα λείψανά του αποτελούνται σήμερον από σωρούς λίθων, ερείπια δηλαδή χαλασμένων οικημάτων. Εις εν σημείον οι κάτοικοι ισοπέδωσαν τους σωρούς και έκτισαν νέα σπίτια επ’ αυτών. Αυτών των σπιτιών τα θεμέλια είναι λιθόκτιστα αλλά οι τοίχοι προφανώς κατασκευάσθησαν εκ δοκών και καλάμων επηλειμμένων δια πηλού, ως συμπεραίνεται εκ πολλών τεμαχίων αλοιφής εκ πηλού, των οποίων τα μεν σώζουσι τύπους καλάμων τα δε πασσάλων. Άλλα ίχνη κατοικήσεως είναι διάτρητοι λίθινοι πελέκεις, σφονδύλια πήλινα, μυλόλιθοι και άφθονα όστρακα. Εν τείχος εκ ογκολίθων περιέβαλλε την κορυφήν του λόφου, και σώζονται τεμάχια αυτού εις διάφορα μέρη αλλ’ όχι συνεχώς, ως και τεμάχιον ενός λιθοστρώτου δρόμου δια του οποίου ανέβαιναν οι κάτοικοι εις την κορυφήν.
Εν άλλω σημείω υπό λιθόστρωτον πάτωμα ανεκαλύφθησαν ενταφιασμοί εντός πιθαρίων μεγάλων, περιεχόντων εκτός οστών αντικείμενα, δηλαδή αγγεία, λεπίδας οψιανού (της Μήλου) ή πυρίτου, κουμπιά λίθινα (και εν χρυσούν), και ειδώλια πήλινα μικρά εν μορφή ζώων (ταύρων, προβάτων κτλ.). Εκτός του πρωτο – ελλαδικού συνοικισμού, (ο οποίος, λόγω της ανευρέσεως Μυκηναϊκών οστράκων, αναμεμιγμένων με τα πρωτοελλαδικά, φαίνεται οτι εξακολουθούσε μέχρι του δωδεκάτου αιώνος), δεν ευρέθησαν άλλα λείψανα παρά τάφοι του 4ου αιώνος.

ΙΙ
Εν τω κόλπω Πόλις εξηρευνήθη το σπήλαιον Λουΐζου. Λόγω της προ 60 ετών συλήσεως αυτού και της προ 25 ετών μερικής ανασκαφής αυτού υπό του κυρίου Vollgraff, τα στρώματα ήσαν ανακατωμένα, ώστε δεν ήταν δυνατόν να εξακριβωθή η χρονολογία των διαφόρων ευρημάτων κτλ. Αλλά λαμβανομένου υπ’ όψιν οτι τα όστρακα ανήκους εις γνωστούς τύπους, συμπεραίνεται ασφαλώς οτι το σπήλαιον έμεινεν εν χρήσει ως λατρευτικόν κέντρον από την αρχήν του χαλκού αιώνος (2500 περίπου π.Χ.) μέχρι του τέλους της πρώτης εκατονταετηρίδος π.Χ. Οτι ελατρεύοντο εν αυτώ διάφοροι θεοί και θεαί συνάγομεν από επιγραφάς σωζομένας επί οστράκων, πετρών και τούβλων. Μεταξύ άλλων ελατρεύοντο η Άρτεμις, η Αθηνά και η Ήρα, αι Νύμφαι και επί τέλους και ο Οδυσσεύς, επειδή εν τεμάχιον αναγλύφου πηλίνου φέρει την επιγραφήν ΕΥΧΗΝ ΟΔΥΣΣΕΙ κεχαραγμένην επ’ αυτού. Ευρέθη και ένα μικρό αγαλματάκι ελεφάντινο, εν μορφή ενός ορθίου ανθρώπου, του οποίου ο αυχήν και οι βραχίονες περικυκλώνονται δια χαλκού σχοινίου, και μπορεί κανείς να υποθέση οτι παριστάνεται δι’ αυτού ο ίδιος ο Οδυσσεύς δεδεμένος στον ιστόν του πλοίου κατά την στιγμήν που επέρασε την χώραν των σειρήνων.
Μεταξυ των αγγείων ευρέθη εν πινάκιον Κορυνθιακού ρυθμού (σχεδόν ολόκληρον) του 7ου αιώνος π.Χ., φέρον διακόσμησιν χρωματιστήν δι’ ης παριστάνονται εφ’ ενός μεν προσώπου διάφορα ζώα και πετεινά, επί δε του άλλου ένας ωραίος αλεκρύων.
Αξιοσημείωτος είναι και μία επιγραφή κεχαραγμένη επί τριγώνου τεμαχίου τούβλου, η οποία μας γνωστοποιεί Λατινιστί, οτι ένας μυρωπώλης της Ρώμης, ονόματι Επαφροδίτος, επεσκέφθη το σπήλαιον την πρώτην Οκτωβρίου 35 π.Χ.
Ευρέθησαν και άφθονα θρύμματα όπλων χαλκών και σιδηρών.
Όλα τα άνω περιγραφόμενα αντικείμενα είναι προφανώς αναθήματα τα οποία προσέφερον ναύται, έμποροι και άλλοι, ή διαπλέοντες τον πορθμόν μεταξύ Κεφαλληνίας και Ιθάκης ή επισκεπτόμενοι, δι’ οποιονδήποτε λόγον, την νήσον.

ΙΙΙ
Εις τον χώρον τον λεγόμενον Σχολή Ομήρου, αι ανασκαφαί έφεραν εις φως λείψανα κτιρίων μεγάλων, κατασκευασμένων εξ ογκολίθων τετραγώνων, καλά πελεκημένων. Εκ των ευρεθέντων οστράκων κλπ., ποριζόμεθα οτι αυτά τα οικοδομήματα ανήκουν εις τον τρίτον και μεταγενεστέρους αιώνας π.Χ.

IV
Εις τα πέριξ του Σταυρού ανεκαλύφθη τεμάχιον τείχους του τετάρτου αιώνος π.Χ. ως και νεκροταφείον (Άγιος Ηλίας) της ιδίας περιόδου. Οι νεκροί εκεί εναπετίθεντο επί κυρτών τούβλων και εσκεπάζοντο δι’ ομοίων.

Εν τέλει, αι ανασκαφαί ενδεικνύουν οτι το Βόρειον μέρος της Ιθάκης κατωκίσθη από παναρχαίων χρόνων υπό πληθυσμού έχοντος τον ίδιον πολιτισμόν του πληθυσμού της Στερεάς Ελλάδος, εκ της οποίας προήλθον εν πάσει πιθανότητι, και αυτοί. Αλλ’ εν ώ εν τη Στερεά Ελλάδι, τον Πρωτο – ελλαδικόν πολιτισμόν διαδέχθη ο Μεσο – ελλαδικός, και τον Μεσο – ελλαδικόν διεδέχθη ο Μυκηναϊκός, εν τη Ιθάκη φαίνεται οτι ο Πρωτο – ελλαδικός πολιτισμός εξακολουθούσεν άνευ διακοπής μέχρι του τέλους της Μυκηναϊκής εποχής (δηλαδή του δωδεκάτου αιώνος π.Χ.), επειδή επί των Πηλικάτων, ανάμικτα με τα Πρωτο – ελλαδικά, ευρέθησαν και Μεσο – ελλαδικά και Μυκηναϊκά όστρακα. Όσον αφορά το ομηρικόν ζήτημα, δεν είναι απίθανον οτι οι άνω περιγραφόμενοι σωροί λίθων, ανακαλυφθέντες επί του λόφου Πηλικάτων (νοτίως του σπιτιού Βουλισμά), είναι πραγματικώς λείψανα οικοδομημάτων που εστέκοντο κατά την περίοδον του πολέμου της Τροίας και εντός του βίου του Οδυσσέως. Και επειδή επίσης ευρέθησαν Μυκηναϊκά όστρακα τινα εν τη γειτονία της κρήνης “Ασπροσυκιά” λεγομένης, ως και εν τη γειτονία Σταυρού, είναι πιθανόν οτι κατωκούντο και αυτά τα μέρη (αν και αραιά) κατά την Μυκηναϊκήν εποχήν.
Αλλά μετά τον δωδέκατον αιώνα π.Χ. το βόρειον μέρος της νήσου έμεινε κατά πάσαν πιθανότητα ακατοίκητον, και μόνο μετά διάλειμμα περίπου 500 ετών κατωκίσθη εκ νέου. Οι νέοι κάτοικοι όμως επροτιμούσαν τα περίχωρα Σταυρού και του Αγίου Αθανασίου, εν ώ τα Πηλικάτα, εκτός της χρήσεως ως νεκροταφείου, έμειναν έρημα μέχρι της Ενετικής εποχής.

W. A. HEURTLEY

Αγγεία ευρεθέντα εν τω Πρωτω – ελλαδικώ συνοικισμώ Πηλικάτων

Η μία όψις Κορυνθιακού πινακίου του έκτου αιώνος π.Χ. Ευρεθέντος εν τω σπηλαίω Λουΐζου. Αξιοσημείωτοι είναι αι δύο οπαί δια κρέμασμα.

Η ετέρα όψις Κορυνθιακού πινακίου του έκτου αιώνος π.Χ. Ευρεθέντος εν τω σπηλαίω Λουΐζου.

Τεμάχιον του τείχους του περιβάλλοντος τον Πρωτο – ελλαδικόν συνοικισμόν Πηλικάτων. Μόνο τα θεμέλια (οι ογκόλιθοι) είναι αρχαία.

Πήλινα ειδώλια ζώων προερχόμενα εκ των Πρωτο – ελλαδικών τάφων Πηλικάτων

Θραύσμα πηλίνου αναθηματικού αναγλύφου, φέροντος κεχαραγμένην την επιγραφήν ΕΥΧΗΝ ΟΔΥΣΣΕΙ.

Διάφορα αντικείμενα εκ του Πρωτο – ελλαδικού συνοικισμού Πηλικάτων. Τα πλείστα εκ τάφων: 1-5 και 12, λεπίδες οψιανού και πυρίτου, 5 και 7 κουμπιά λίθινα, 8 σύρμα χαλκούν, 9 καρφί ξίφους, χαλκούν, 10 κουμπί χρυσούν, 11 σφραγίς πηλίνη, 13 τεμάχιον φύλλου χρυσού, 14-17 τεμάχια μαχαιρίων χαλκών.

Δύο πήλινα ειδώλια αναθηματικά παριστάνοντα θεάς. Πιθανώς την Αρτέμιδα και την Ήραν. Ευρεθέντα εν τω σπηλαίω Λουΐζου.

Ημερολόγιον Ιθάκης – Έτος τέταρτον 1931