ΔΩΡΗΣ ΚΟΥΒΑΡΑΣ: ΜΕΧΡΙ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΠΑΡΕΜΕΙΝΕ «ΣΤΟΝ ΑΝΘΟ ΤΗΣ ΗΒΗΣ»!!!
Δεν είναι, μικρό πράγμα ένα παιδί 17 χρονών – παιδί της επαρχίας κάποιου καιρού – να γράφει μυθιστόρημα άρτιο από κάθε πλευρά και να το εκδίδει ένα χρόνο αργότερα, για να το δεχτούν και να χαιρετίσουν την έκδοση μ’ ενθουσιασμό οι Μεγάλοι και καταξιωμένοι του Είδους. Κι είναι τιμή για τον τόπο να γεννά τέτοιες μορφές, που το διαχρονικό τους «παρών» δένεται με την ιδιαίτερη πατρίδα. Άσχετα, αν σήμερα, εποχή παρακμής, συμβάλλουν τα πάντα για να σκεπάζονται οι αξίες, για να μην υπάρχει σκέψη, γνώση, γλώσσα, ιστορία, αγάπη… Να μην υπάρχουν μορφές και πρότυπα για να τα μιμηθούν, για να θελήσουν ν’ ακολουθήσουν τ’ αχνάρια τους οι νέοι… Σήμερα είναι η εποχή του ανοιχτού βόθρου, που δεν κάνουν τίποτε οι ιθύνοντες για να τον σκεπάσουν και να μην τυλίγει τα πάντα η δυσοσμία του.
Είπαμε, δεν είναι μικρό πράγμα στα 17 χρόνια του ένα παιδί να γράφει μυθιστόρημα και μάλιστα τόσο τέλειο, όσο εκείνο του Δώρη Κουβαρά, με τον τίτλο «Στον ανθό της Ήβης». Και πρέπει να θυμίσουμε εδώ, ότι όταν η Φρανσουάζ Σαγκάν στα 19 χρόνια της έγραψε το μυθιστόρημα «Καλημέρα Θλίψη» η Γαλλία θαρρείς και γιορτοστολίστηκε ολόκληρη, η διαφήμιση κι ο σάλος ταρακούνησαν παγκόσμια τον πνευματικό κόσμο. Μα εμείς, τις αξίες μας – όταν δεν τις λασπώνουμε – τις παραγνωρίζουμε, τις θάβουμε και – στην καλύτερη περίπτωση – τις ξεχνάμε…
Φωτεινό και άοκνο μυαλό, ο Δώρης Κουβαράς, πνεύμα ανήσυχο – όπως θα λέγαμε σήμερα – βλέποντας περ’ απ’ τα φαινόμενα, με λογοτεχνικά και καλλιτεχνικά ενδιαφέροντα, στάθηκε ερευνητής στο ξεκίνημά του όσο κανένας, για να τον βρει στο δρόμο, σε ώρα ακμής, η δυσάρεστη και ισοπεδωτική περίοδος 1940-1944 και να τον τραβήξουν στην πολιτεία οι μετακατοχικές ανάγκες, όπου θα εργαστεί εκεί μόνιμα ως δημοσιογράφος στην «Καθημερινή» και το «Εμπρός», για να μείνει έτσι ως τη συνταξιοδότησή του. Ο θάνατος του μεγάλου γυιού του, του Λάκη – πλοιάρχου – θα τον πληγώσει βαθειά και θα τον κάμει κάπως απόμακρο απ’ την κοινωνική ζωή, όπως και στα τελευταία χρόνια εκείνος της γυναίκας του, που θα προσθέσει έναν ογκόλιθο στο οικοδόμημα της βαθειάς πίκρας.
Ο Δώρης Κουβαράς γεννήθηκε στο Σταυρό της Ιθάκης το 1901, από σχετικά εύπορη οικογένεια κι ευγενική. Είχε άλλους τρεις αδερφούς, που έφυγαν πολύ νέοι για το εξωτερικό, και μια αδερφή, που πέθανε μικρή. Νέος, ο Δώρης, θα παντρευτεί από έρωτα μια καλλονή της εποχής τη Ρίτα Βλασσοπούλου και θ’ αποχτήσουν τέσσερα παιδιά, δυό κορίτσια και δυο αγόρια. Τη Ρικούλα, τη Ρένα, το Λάκη και τον Τάκη.
Κάνοντας αναδρομή στην πνευματική δημιουργία του Δώρη Κουβαρά, θα βρούμε όμορφους νεανικούς στίχους του, παραδοσιακούς κι ελεύθερους, πολύ εκφραστικούς, που μέσ’ απ’ τις αράδες τους περνούσαν ανάλαφρα οράματα κι ιδανικά του αισθαντικού ανθρώπου.
Στη δημοσιογραφία, για πρώτη φορά, πρέπει να πούμε, μπήκε επαγγελματικά πολύ νεαρός, οδηγημένος από το Νίκο Καρβούνη στη σύνταξη της εφημερίδας «Πολιτεία». Εκεί εργάστηκε μέχρι που κλήθηκε να υπηρετήσει τη θητεία του στο Ναυτικό, 1921-1923. Στο μεταξύ, ο εκδοτικός οίκος ΑΓΚΥΡΑ εξέδωσε τα δυο βιβλία του «Ο επαναστάτης» και «Στο κρεβάτι του θανάτου».
Το 1925 έγραφε το έργο «Μικροί και καταδικασμένοι» σε δύο μέρη, το πρώτο «Θεία Διαθήκη» εκδόθηκε το 1927. Αργότερα – και με το δεύτερο μέρος «Αμείλικτη θεότητα» – βγήκε ολόκληρο το έργο. Διηγήματα επίσης είχε γράψει αρκετά, που δημοσιεύθηκαν σε έντυπα της εποχής.
Όταν χτιζόταν ο Ναός του Σωτήρα στο Σταυρό, ο Δώρης Κουβαράς, θα βοηθήσει στην οικονομική προσπάθεια αποπεράτωσης με τις σημαντικές για την εποχή εισπράξεις ενός θεατρικού έργου του, το οποίο έγραψε, σκηνογράφησε, σκηνοθέτησε, μοίρασε τους ρόλους, δίδαξε τους ερασιτέχνες ηθοποιούς – νεαρά κι αυτά τότε αγόρια και κορίτσια – κι έπαιξε κι ο ίδιος πρωταγωνιστικό ρόλο. Το έργο ονομαζόταν «Η Πάβισκα», που δεν ήταν άλλο παρά εκείνο που προαναφέραμε με τον τίτλο «Ο επαναστάστης», με έμπνευση απ’ την πρόσφατη τότε Οχτωβριανή επανάσταση. Ήταν το έργο για το οποίο ο Γρηγόριος Ξενόπουλος είχε γράψει στο Δώρη: «Μ’ έπεισες γι’ αυτό που πίστεψα απ’ την αρχή, πως είχα να κάμω με αληθινό συγγραφέα. Γιατί, εδώ στέκει όλο το ζήτημα: Ή είναι κανείς ή δεν είναι, μέσος όρος δε χωρεί».
«Ο επαναστάτης», λοιπόν, μετονομάστηκε σε «Πάβισκα» για ν’ ανεβεί στη σκηνή, όπου σημείωσε εξαιρετική επιτυχία. Όλοι εκείνοι που έλαβαν μέρος δεν ζουν σήμερα, εκτός απ’ την κ. Ευριδίκη Κουβαρά, που είχε και το ρόλο της Πάβισκα στο θεατρικό έργο, μνηστής τους επαναστάτη Παύλου Γόρτκιν. Οι φευγάτοι – που αναφέρουμε εδώ – οι οποίοι μοιράστηκαν τους άλλους ρόλους, ήταν οι Κωνσταντίνος Συκιώτης, Σπύρος Κουβαράς, Αγγέλικα Κουβαρά, Λουκία Κουβαρά, Μαρία Παπαδοπούλου, Ανδρέας Ραυτόπουλος, καθώς και κάποιοι κομπάρσοι. Το έργο, πρέπει να πούμε, είναι εξαιρετικά καλογραμμένο, στέκει την κάθε εποχή, είναι έργο με φιλοσοφικές προεκτάσεις, μεστό διάλογο, δράση, κίνηση, εξαίρετη εναλλαγή εικόνων και δραματικό αποκορύφωμα.
Είναι απαραίτητο εδώ να υπενθυμίσουμε, ότι, ο Δώρης Κουβαράς, είχε εργαστεί και στο θίασο του Αιμίλιου Βεάκη για δυο χρόνια, όπου και η συνεργασία αυτή με το μεγάλο της Τέχνης του έδωσε άριστα μαθήματα ηθοποιΐας. Θα προσπαθήσει, λοιπόν, αργότερα να μεταλαμπαδεύσει μηνύματα στο απλό κόσμο της Ιθάκης -που ίσως βέβαια ελάχιστοι τα πήραν – παίζοντας το «Κριτήριο» του Πολυβίου Δημητρακόπουλου στον Πλατρειθιά, ενώ φιλοτέχνησε παράλληλα για την παράσταση ωραιότατα σκηνικά, με σκηνογραφία που άφησε εποχή. Γιατί και με τη ζωγραφική – όπως και με την καλλιτεχνική φωτογραφία – ασχολήθηκε αρκετά, άλλωστε, καθώς προείπαμε ο ίδιος διέγραψε μια γόνιμη λογοτεχνικοκαλλιτεχνική τροχιά. Ίσως, όμως, αυτό το θετικό να γίνονταν παράλληλα και το αρνητικό σημείο του έργου του, όπου τόσο πολύ απλωμένο είναι αδύνατο να δείξει μέσ’ απ’ όλο αυτό το «σκόρπισμα» ποιος ήταν ο όγκος και ποια η προσφορά… Το πολυδιάστατο μιας δημιουργίας, δικαιώνει συχνά το «Αν ένας θησαυρός διασκορπιστεί δεκάρα – δεκάρα, ούτε για θησαυρός φαίνεται, ούτε τόπο πιάνει». Όμως το έργο υπήρξε.
Το 1926 εξέδωσε και διεύθυνε μαζί με το Γιάννη Αρσένη την εφημερίδα ΙΘΑΚΗ, που από το 1930 συνέχισε την έκδοσή της με τον Αίαντα Μουσούρη για μερικά χρόνια στην Αθήνα, με τίτλο «Εφημερίς των Ιθακησίων».
Εκεί μέσα υπάρχουν πλήθος χρήσιμα στοιχεία, καθώς και όλα όσα αφορούν τις αρχαιολογικές ανασκαφικές έρευνες στην Ιθάκη, φωτογραφίες των ευρημάτων, καθώς και γνώμες κι απόψεις Ελλήνων και ξένων αρχαιολόγων.
Το 1929 εξεδωσε στην Αθήνα το μηνιαίο περιοδικό «Εθνική Επιθεώρηση της Ελλάδος», στο οποίο συνεργαζόταν ο Παύλος Νιρβάνας, ο Μπάμπης Άννινος, ο Στέφανος κι η Αιμιλία Δάφνη, ο Παντελής Χορν, ο Αιμίλιος Βεάκης, ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου και πολλοί άλλοι, μόνο που στάθηκε ολιγοβίωτο, γιατί το έξοδα της δαπανηρής έκδοσης υπερέβαιναν τα έσοδα.
Στην Ιθάκη, τα κατοπινά χρόνια, θα δημιουργήσει τον ηλεκτροφωτισμό Β. Ιθάκης, ο οποίος έδωσε ζωή, κίνηση, ομορφιά στον τόπο. Μετά απ’ αυτήν την προοδευτική ενέργεια και σημαντικό αποτέλεσμα θα ακολουθήσουν τα δυσάρεστα χρόνια της κατοχής όπου ο Δώρης θα ενταχθεί στο ΕΑΜ, παίρνοντας μέρος υπεύθυνα στην αντίσταση του λαού σαν Γραμματέας της Τομεακής του Επιτροπής και το 1943 θα εκλεγεί Έπαρχος με ψήφο των τριών νησιών της Επαρχίας Ιθάκης, Καλάμου και Καστού.
Στα τελευταία χρόνια είχε κυκλοφορήσει δυο ακόμα βιβλία, «Λαοί και Ηγεσίες» το πρώτο και «Το μήνυμα» το δεύτερο, από τις εκδόσεις ΙΘΑΚΟΣ του Τηλέμαχου Καραβία. Ετοίμαζε κι ένα ακόμη έργο, μεγαλόπνοο, για το οποίο μιλούσε συχνά και που δυστυχώς έμεινε ατελείωτο. Είναι εκείνο, που – καθώς έλεγε – θα το ονόμαζε «Πανανθρώπινη Πολιτεία». Ο Αριστείδης Μαυρίδης είχε αναφέρει κάποτε και άλλα ανέκδοτα βιβλία του Δώρη Κουβαρά, όπως «Κλειδωμένη Κόλαση», «Άρατε Πύλας», «Άσοφος Σοφός», «Ενώπιος – ενωπίω» και λοιπά, που δε στάθηκε δυνατό να εκδοθούν.
Στο σημείωμα μας αυτό δε γίνεται να σκιαγραφήσουμε σωστά ολόκληρο τον κύκλο ζωής και έργου του Δώρη Κουβαρά. Καλά πάντως θα είναι ότι γραμμένο απ’ αυτόν υπάρχει και όπου βρίσκεται να συγκεντρωθεί κι αν είναι δυνατό – από κάποιον ανάλογο φορέα – να ξαναβγεί στην επιφάνεια και να κυκλοφορήσει. Είναι κρίμα να χάνονται έργα που έχουν να μηνύσουν πολλά, αλλά και να διδάξουν. Το είπαμε βέβαια και παλιότερα αυτό, για τον Καρβούνη, τον Δρακούλη, τον Παναγή Λεκατσά, τον Αθανάσιο Λεκατσά… Η Ιθάκη έχει γεννήσει και αναδείξει κορυφές του Πνεύματος. Ας μην αφήσουμε να χάνωνται έργα και να ξεχνιούνται μορφές.
Κι ας προσθέσουμε εδώ, ότι, ο Δώρης Κουβαράς ήταν εκείνος που είχε το θάρρος να γράψει και να στείλει σ’ όλους τους σύγχρονους πολιτικούς ηγέτες την προτροπή του «Ρίξτε στον Τάρταρο τα όπλα σας»… Βέβαια, αν τέτοιες φωνές φτάνουν «εις ώτα μη ακουόντων» τούτο δε σημαίνει ότι ο πνευματικός άνθρωπος πρέπει να σιωπά. Ο Καζαντζάκης έλεγε «Χρέος του ανθρώπου είναι να φωνάζει στην έρημο».
Ο Δώρης Κουβαράς θα φτάσει στα 95 χρόνια του μ’ ένα πνεύμα καθάριο – που πάντα «Στον ανθό της Ήβης» θα παραμένει – μέχρι τη στιγμή που θα φύγει οριστικά, αφήνοντας έξω απ’ την πόρτα που κλείδωσε μια ωραία ανάμνηση για όσους τον γνώρισαν, τον έζησαν, τον αγάπησαν…
Ο Δώρης Κουβαράς έφυγε. Έφυγε πλήρης ημερών, με μια ζωή έντιμη και γόνιμη στο ενεργητικό του. Μεσ’ απ’ τη μεστή γραφή του θ’ αναβιώνει πάντα ο Δώρης, ο γελαστός, ο νευρικός, ο ανήσυχος, ο άοκνος… Το ελεύθερο πνεύμα του θ’ αγγίζει κάθε καλό και προοδευτικό που θα γίνεται στο νησί του – το νησί μας – την αγαπημένη σ’ όλους μας Ιθάκη. Θα γυρίζει σα σύγνεφο και σαν αγέρας, ψάχνοντας αναμφίβολα για τα χρόνια του τα νεανικά και θα κάνει τον απολογισμό του. Κι αν οι χαλεποί καιροί και τα γεγονότα του στάθηκαν αρνητικά, εκείνος, από κει που βρίσκεται σήμερα, θα ξέρει ότι έπραξε κατά πως νόμιζε το σωστό κι ακόμα θα του δίνεται τώρα η ευκαιρία να πιστοποιεί, καθώς ο ίδιος διεκήρυττε, τον αυτοπροκύπτοντα ορισμό του Συνόλου, του Γνωστού και Αγνώστου μας Άπαντος: «Το Άπαν εστί Συνέπεια»!
ΡΙΤΑ ΤΣΙΝΤΙΛΗ – ΒΛΗΣΜΑ
Εφημερίδα ΟΔΥΣΣΕΥΣ Μελβούρνης, λίγο μετά το θάνατό του το 1996.
Φωτογραφίες: Αρχείο Τηλέμαχου Καραβία
