ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΑΞΙΝΟΣ:«Η ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΕΙΝΑΙ ΔΙΚΟΠΟ ΜΑΧΑΙΡΙ»

Ο καθηγητής και νευροεπιστήμονας Γιώργος Παξινός είναι ο άνθρωπος που χαρτογράφησε τον ανθρώπινο εγκέφαλο. Μέλος της Αυστραλιανής Ακαδημίας Επιστημών και αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, χαρακτηρίζει την επιστήμη “δίκοπο μαχαίρι”, δηλώνει άθεος και ανησυχεί έντονα για την περιβαλλοντική καταστροφή που συντελείται. Παράλληλα, αρνείται ότι υπάρχει ελεύθερη βούληση στον άνθρωπο και υποστηρίζει πως η αγάπη απλώς συμβαίνει χωρίς να έχουμε καμία ευθύνη για το ποιον θα αγαπήσουμε ή θα εγκαταλείψουμε…

Αφορμή για τη συζήτησή μας στάθηκε η κυκλοφορία του πρώτου του μυθιστορήματος με τίτλο “Κατ’ Εικόνα” (εκδ. Λιβάνης) που θα παρουσιάσει στα Χανιά την Τετάρτη, 30 Μαρτίου, στο ιστορικό καφέ “Κήπος”.

Είστε ένας διακεκριμένος νευροεπιστήμονας. Ποια ανάγκη σας ώθησε να στραφείτε στη λογοτεχνία, σε μια εντελώς διαφορετική γλώσσα από εκείνη της επιστήμης;

Είναι διαφορετική γλώσσα και πιο δύσκολη από εκείνη της επιστήμης. Εκείνο που με έκανε να στραφώ στη λογοτεχνία είναι αφενός ότι υπάρχουν ιδέες στην επιστήμη, την νευροεπιστήμη αλλά και την κλιματολογία, που δεν έχουν διεισδύσει σημαντικά μέσα στην κοινωνία και νομίζω ότι η λογοτεχνία μπορεί να βοηθήσει σ’ αυτό. Αφετέρου δεν θα μπορούσα να κάνω κάτι τέτοιο αν δεν με παρότρυναν οι φίλοι μου. Έτσι άρχισα να γράφω και μετά από 16 χρόνια προσπάθειας, απέλπιδας προσπάθειας διότι πίστευα ότι δεν θα το τελειώσω ποτέ, τα κατάφερα!

Αναφερθήκατε στην πειστικότητα της τέχνης και της επιστήμης. Η επιστήμη είναι ένας τρόπος να πλησιάσουμε την αλήθεια, η τέχνη είναι ένας τέτοιος τρόπος;

Η τέχνη μπορεί να πει την αλήθεια με τρόπο που μπορεί να γίνει εύκολα αντιληπτός και παράλληλα να είναι ευχάριστος. Τα επιστημονικά μου βιβλία κανένας μη επιστήμονας δεν τα διάβασε εκτός αν ήθελε να αποκοιμηθεί γρήγορα. Αντίθετα σ’ αυτό το βιβλίο μου πιστεύω ότι μπορεί να βρει κανείς πράγματα που να τον βοηθήσουν στην καθημερινότητα. Ζητήματα που αφορούν την αγάπη αλλά και πώς μπορούμε να κάνουμε πέρα το μίσος. Όλως παραδόξως η νευροεπιστήμη συμφωνεί σε αυτό το θέμα με τις σκέψεις του Ιησού και ουκ ολίγες φορές αναφέρομαι στον Ιησού μέσα στο μυθιστόρημα παρότι είμαι άθεος.

Ο τίτλος του βιβλίου σας “Κατ’ εικόνα” παραπέμπει στο “κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν” της χριστιανικής παράδοσης. Αν και ο ίδιος δηλώνετε άθεος, τι πιστεύετε ότι κάνει τόσους ανθρώπους παρά την αλματώδη πρόοδο της επιστήμης να πιστεύουν σε μια ανώτερη δύναμη; 

Η θρησκεία παρέχει παρηγοριά σε ορισμένους, αν και όχι και τόσο μεγάλη καθώς αυτοί που δεν πιστεύουν δεν υποφέρουν περισσότερο από κατάθλιψη, σχιζοφρένεια κ.λπ. σε σχέση με όσους πιστεύουν. Νομίζω ότι πίσω από όλα αυτά βρίσκεται η σκέψη πως θα νικήσει κανείς τον θάνατο. Θα μπορούσαμε βέβαια να δούμε τη ζωή και τα πράγματα πιο στωικά αν πιστεύαμε στον Επίκουρο ο οποίος είπε ότι μετά θάνατον θα είμαστε όπως ήμασταν και πριν γεννηθούμε.

Το πρόβλημα πάντως για εμένα είναι ότι ορισμένοι που θέλουν να κερδίσουν τον παράδεισο σκοτώνουν άλλους και σκοτώνονται και οι ίδιοι, δηλαδή για να κερδίσουν κάποιοι μια μετά θάνατον ζωή -που δεν ξέρουμε καν αν υπάρχει- καταστρέφουν τούτη τη ζωή. Και βέβαια τα περισσότερα εγκλήματα γίνονται στο όνομα του θεού παρά του διαβόλου.

Η επιστήμη έχει ηθικούς περιορισμούς ή λογοδοτεί μόνο στην ανθρώπινη περιέργεια και έρευνα;

Υπάρχουν όρια μέσα στα οποία δουλεύουμε ακόμα κι όταν δουλεύουμε με ποντίκια. Για να κάνουμε το οποιοδήποτε πείραμα λαμβάνουμε έγκριση από το Σώμα Ηθικής στο Πανεπιστήμιο. Από εκεί και πέρα δεν γνωρίζω να υπάρχουν όρια στο τι ερευνά κανείς εκτός για το θέμα της ανθρώπινης κλωνοποίησης. Σε κάθε περίπτωση πάντως οι επιστήμονες ενδιαφέρονται να ικανοποιήσουν τις δικές τους επιδιώξεις και δεν λειτουργούν έχοντας κατά νου το καλό της ανθρωπότητας. Ακόμα και ο Φλέμινγκ που ανακάλυψε την πενικιλίνη είχε πει ότι η ανακάλυψή τους προήλθε από την περιέργειά τους κι ότι δεν είχαν σκεφτεί την ανθρωπότητα που υποφέρει.

Το ότι βοήθησε βέβαια η ανακάλυψή τους τους ανθρώπους είναι ευχάριστο αλλά δεν ήταν αυτός ο σκοπός.

Αυτή η αντίφαση από τη μια να προοδεύει η επιστήμη και από την άλλη να καταστρέφεται το περιβάλλον και η κοινωνία μας να μην γίνεται τελικά πιο ευτυχισμένη έχει κλονίσει την πίστη σας προς την επιστήμη; 

Η επιστήμη είναι δίκοπο μαχαίρι, έχει βελτιώσει πολύ την ανθρώπινη ζωή και έχει αυξήσει το προσδόκιμο ζωής αλλά από την άλλη φορτώνουμε στις μέλλουσες γενεές την καταστροφή της ατμόσφαιρας και του περιβάλλοντος, την εξαφάνιση ολόκληρων ειδών κ.λπ. Από το 1969 έλεγα ότι η επιστήμη είναι και το πρόβλημα και η λύση. Ωστόσο δυστυχώς στις μέρες μας δεν εισακούονται οι επιστήμονες που μιλούν για την καταστροφή του περιβάλλοντος και τις συνέπειές της. Και ο λόγος είναι ότι υπάρχουν ισχυρά επιχειρηματικά συμφέροντα που κερδίζουν τρισεκατομμύρια συνεχίζοντας να βγάζουν πετρέλαιο, κάρβουνο και αέριο από τη γη. Από αυτά τα τρισεκατομμύρια χαλάνε κάποια για την επιβίωσή τους και για να πείσουν την κοινωνία να μην ανησυχεί. Παρόμοια ενεργούσαν και με το κάπνισμα.

Η έρευνά σας εστιάζεται στον ανθρώπινο εγκέφαλο κι έχετε διατυπώσει την άποψη ότι οι αποφάσεις που λαμβάνουμε είναι θέμα νευρώνων κι όχι ελεύθερης βούλησης. Δεν είναι κάπως μηχανιστική αυτή η προσέγγιση; Δεν ακυρώνει την έννοια του ατόμου;

Κατά μία έννοια αυτή η προσέγγιση σε κάνει να αισθάνεσαι πιο ελεύθερος. Οχι μόνο δεν ακυρώνεσαι αλλά μπορείς να βρεις απαντήσεις σε μια σειρά ερωτημάτων, να κατανοήσεις τον συνάνθρωπό σου και να σταματήσεις να τον μισείς επειδή για παράδειγμα σε εγκατέλειψε. Κι αυτό μπορεί να γίνει όταν καταλάβεις ότι εμείς δεν έχουμε καμία επίδραση στην αγάπη. Η αγάπη έρχεται ή φεύγει και δεν έχουμε καμία ευθύνη γι’ αυτό.

Η αγάπη, δηλαδή, απλώς συμβαίνει και δεν έχουμε καμία ελευθερία όσον αφορά το ποιον αγαπάμε.

Συχνά κοινωνικοί και όχι μόνο επιστήμονες διατυπώνουν προβληματισμούς για το πόσο επιδραστική μπορεί να είναι η επιρροή του περιβάλλοντος στη διαμόρφωση της προσωπικότητας ενός ατόμου και πόσο αυτή μπορεί να μεταβάλλει γονιδιακά χαρακτηριστικά. Η δική σας άποψη;  

Ο εγκέφαλος είναι δύο πράγματα. Το γενετικό προίκισμα που τον διαμόρφωσε και το περιβάλλον που τον λάξευσε. Η φύση έχει δώσει στους νευροεπιστήμονες  μια συνθήκη που μπορεί να απαντήσει σε αυτά τα ερωτήματα. Είναι τα μονοζυγωτικά δίδυμα. Αδέρφια που είναι ακριβώς το ίδιο γενετικά. Αν αυτά τα παιδιά τα ελέγξει κανείς -και στην Αυστραλία έχει μελετηθεί το θέμα-  διαπιστώνει το εξής: Αν ένα από τα μονοζυγωτικά δίδυμα είναι σχιζοφρενής ή καταθλιπτικός τότε οι πιθανότητες να είναι και το άλλο είναι 50%. Δηλαδή η γενετική επίδραση είναι πολύ μεγάλη αλλά δεν είναι 100%, που σημαίνει ότι το περιβάλλον έχει μια επίδραση κατά 50%.

Γεννηθήκατε και μεγαλώσατε στην Ελλάδα αλλά ζείτε και εργάζεστε στο εξωτερικό. Τι χάσατε και τι κερδίσατε από αυτή τη σχέση εξ αποστάσεως που είχατε με τον γενέθλιο τόπο σας;

Αυτό που βλέπω στην Ελλάδα και το αισθάνομαι κάθε φορά που έρχομαι είναι ότι οι ανθρώπινες σχέσεις είναι πολύ καλύτερες από οπουδήποτε αλλού έχω ζήσει. Οι Έλληνες έχουν καλές φιλίες κι αυτό είναι κάτι που μου έλειψε, όπως μου έχει λείψει η γλώσσα, η ποίηση και η ελληνική μουσική. Από την άλλη αυτά που κέρδισα στο εξωτερικό είναι η αξιοκρατία που υπάρχει και που λείπει από την Ελλάδα. Στην Αυστραλία για παράδειγμα όταν ήταν να πάρω τη θέση που πήρα στο πανεπιστήμιο ούτε καν μου μίλησαν στο τηλέφωνο…

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΑΡΙΔΑΚΗΣ

• Η παρουσίαση του μυθιστορήματος “Κατ’ εικόνα” του Γιώργου Παξινού που θα πραγματοποιηθεί στο Ιστορικό Καφέ “Κήπος” την Τετάρτη 30 Μαρτίου στις 7μ.μ. διοργανώνουν το βιβλιοπωλείο “KOUKOUBOOK” και ο Εκδοτικός Οργανισμός Λιβάνη. Για το βιβλίο θα μιλήσουν οι Παντοφίλη Βαρβαρήγου φιλόλογος, δρ Νεοελληνικής Φιλολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών, Σταύρος Μαραθιανός επιμ. Α’ – νευροχειρουργός Γεν. Νοσοκομείου Χανίων και Μέλπω Λεκατσά φαρμακοποιός.

Αναρτήθηκε: http://www.haniotika-nea.gr/