ΟΙ ΜΗΝΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΓΙΟΡΤΕΣ ΣΤΗ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ-ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ

Ιανουάριος. Κοινώς Γενάρης. Είναι ο πρώτος μήνας του χρόνου. Έχει 31 μέρες και προέρχεται από το Ρωμαϊκό ημερολόγιο όπου ήταν αφιερωμένος στον θεό Ιανό. Η πρώτη Ιανουαρίου γιορτάζεται στα σπίτια. Παλιότερα οι νοικοκυρές έφτιαχναν τα αγιοβασιλιάτικα γλυκά, συνήθως τα «φύλλα», τους χουρμάδες. Αυτά ήταν τα βασικά, υπήρχαν όμως και τα άλλα, όπως κουραμπιέδες, μελομακάρονα κα.
Τα κάλαντα
Πολύ πρωί τα παιδιά, παρέες, παρέες ξεχύνονταν στους δρόμους και από σπίτι σε σπίτι λέγουν τα κάλαντα, πάντα με την ερώτηση «Να το πούμε;». Και φυσικά όλοι τους καλοδέχονταν και τους έδιναν χρήματα.
Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά
Κι αρχή καλός μας χρόνος
Και τελειώνουν πάντα με την ευχή:
Κι ο νοικοκύρης του σπιτιού
χρόνια πολλά να ζήσει.
Το καλό ποδαρικό
Μεγάλη σημασία απέδιδαν στο καλό ποδαρικό, ποιος δηλαδή θα πρωτομπεί στο σπίτι. Προτιμούσαν κυρίως ένα παιδί που απαραίτητα να είχε πατέρα και μάνα, γιατί έτσι πίστευαν πως ο χρόνος θα περάσει καλά.
Η βασιλόπιτα
Στο πρωτοχρονιάτικο τραπέζι απαραίτητη ήταν η «βασιλόπιτα» με το φλουρί (ένα κέρμα) που λογίζεται ότι φέρνει τύχη σ όποιον τύχει.
Χαρτοπαιξία
Με τη ευκαιρία της Πρωτοχρονιάς το ρίχνουν στο τζόγο, γιατί το κέρδος τους έφερνε αισιοδοξία. Έτσι για το καλό της ημέρας της Πρωτοχρονιάς δίνουν φιλοδωρήματα, μποναμά, ιδιαίτερα στα παιδιά προς μεγάλη προς χαρά.
Οι κουτσούνες του Αη Βασίλη
Το ξημέρωμα της πρωτοχρονιάς αναβιώνει το έθιμο, ερχόμενο από τη χώρα των παραμυθιού, από της Ανατολής τα βάθη, του Αη Βασίλη. Από νωρίς τη παραμονή της πρωτοχρονιάς ξεριζώνουν βολβούς κουτσούνας και τις κρεμούν στο κατώφλι της πόρτας. Άλλοι τις ρίχνουν στη στέγη του σπιτιού και άλλοι τις φυτεύουν κοντά στο σπίτι τους κάνοντας τις σχετικές ευχές για ευδαιμονία και μακροζωία. Μια από τις πολλές προλήψεις είναι ότι ο βολβός της κουτσούνας διώχνει το κακό. Ο Πυθαγόρας αναφέρει ότι και στην αρχαιότητα κρεμούσαν την κουτσούνα (που την έλεγαν σκύλλα) στο ανώφλι της πόρτας σαν ελεξιφάρμακο.
Η κουτσούνα φυτρώνει σε αφθονία στους αγρούς, όταν βγει δε το άνθος της και ύστερα από τις πρώτες βροχές, τη βλέπουμε σα προμήνυμα του φθινοπώρου και του χειμώνα. Ο βολβός της έχει θεραπευτικές ιδιότητες. Σε πολλά μέρη τον χρησιμοποιούν ως σημάδι συνόρων. Τα φύλλα της κουτσούνας ξεραίνονται το καλοκαίρι και ξαναφυτρώνουν πάλι το φθινόπωρο.
Ο αρχαίος μύθος αναφέρει τα εξής για τη σκύλλα. Η πανέμορφη και πανέξυπνη νεράιδα Κάλλω, γυρίζοντας στην πατρίδα της με το αθάνατο νερό που το βρήκε ύστερα από μακριά και περιπετειώδη αναζήτηση σε βουνά, ποτάμια, θάλασσες, ράντισε με αυτό την κουτσούνα που έτυχε να τη συναντήσει στο δρόμο της. Έτσι την έκανε αθάνατη.
Γεωργικά
Τον μήνα Ιανουάριο συνεχίζονται οι σπορές. Τα σιτηρά, κριθάρια κλπ., η λίπανση των δέντρων, το μάζεμα της πρώιμης πατάτας. Επίσης φυτεύονται πολλά δέντρα.
Τα Θεοφάνεια
«Σήμερον τα Φώτα και ο φωτισμός». Με αυτό το στίχο άρχιζαν τα κάλαντα των Φώτων, τα «Φώτα», που τα λένε τα παιδιά γυρίζοντας από σπίτι σε σπίτι. Τα Φώτα θεωρούντο μεγάλη γιορτή γιατί αγιάζουν τα νερά και φεύγουν τα παγανά.
Ο Αγιασμός
Ο πρώτος Αγιασμός των Θεοφανείων γίνεται την παραμονή της γιορτής στην εκκλησία. Κατόπιν ο παπάς με το σταυρό και ένα ματσάκι δεντρολίβανο γυρίζει από σπίτι σε σπίτι και ραντίζει τους χώρους του σπιτιού. Τον συνοδεύει ένα παιδί που κρατάει το δοχείο με τον αγιασμό. Η ημέρα αυτή είναι η τελευταία του δωδεκαημέρου και στερνή των παγανών που εξαφανίζονται γιατί τα κυνηγάει η αγιαστούρα του παπά, λέγοντας μεταξύ τους
Φεύγετε να φεύγουμε
Κι έρχεται ο τουρλοπαπάς
Με την αγιαστούρα του
Και με τη βρεχτούρα του…
Ανήμερα των Θεοφανείων οι εκκλησιές είναι γεμάτες κόσμο που παρακολουθούν τη λειτουργία και το μεγάλο Αγιασμό. Μετά το πέρας, παίρνουν όλοι τους αγιασμό για το σπίτι και για να ραντίσουν τα χωράφια και τα δέντρα τους και κρατουν ένα μπουκαλάκι για όλο το χρόνο. Στη συνέχεια, εν πομπή, με επικεφαλής τον παπά, τους ψαλτάδες, τα εξαπτέρυγα πηγαίνουν στη θάλασσα όπου ο παπάς ρίχνει τι σταυρό για να τον πιάσουν. Όποιος πιάσει το σταυρό γυρίζει από σπίτι σε σπίτι για να τον προσκυνήσουν και να του δώσουν φιλοδώρημα.
Άλλες γιορτές
17 Ιανουαρίου του Αγίου Αντωνίου
Απ τα αγ Αντωνίου και πέρα
δώσ του φουστανιού αέρα.
18 του αγίου Αθανασίου
Αη Θανάση αφέντη μας
Έλα στη γειτονιά μας.
Του αγίου Αθανασίου δεν αρχίζουν δουλειές. «Του αγίου Αθανασίου τόχουνε σε κακό να κάνουνε αρχή» και οι γυναίκες ούτε ζυμώνουν ούτε πλένουν.
20 του αγίου Ευθυμίου του μεγάλου
Αγ. Αντώνη έγραφε, άη Θανάση έκοβε κι αγίου Θύμιου θύμιαζε.
25 Γρηγορίου του Θεολόγου
30 Τω Τριών Ιεραρχών, Βασιλείου του Μεγάλου, Γρηγορίου του Θεολόγου και Ιωάννου του Χρυσόστομου. Είναι η γιορτή των τριών σοφών διδασκάλων της Εκκλησίας. Καθιερώθηκε ως γιορτή των δασκάλων και των μαθητών.

ΑΝΔΡΕΑΣ Α. ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΤΟΣ