ΠΑΝΑΓΗΣ ΛΕΚΑΤΣΑΣ,… ΔΥΣΤΥΧΩΣ ΕΦΥΓΕ ΝΩΡΙΣ!!!

Βαριά η κληρονομιά απ’ το μακρινό πρόγονο Οδυσσέα, που βοήθησε για να βγουν στο φως και να διακριθούν εξαίρετες πνευματικές μορφές στο μικρό μας νησί, την Ιθάκη μας… Μια απ’ αυτές τις μορφές – που δυστυχώς έφυγε νωρίς – είναι κι ο Παναγής Λεκατσάς! Η “μοίρα” ζηλιάρα, αποφάσισε διαφορετικά. Κι ο Παναγής Λεκατσάς έφυγε στα 59 χρόνια του, αφήνοντας όμως ένα έργο σημαντικό, που οι πνευματικοί άνθρωποι καταφεύγουν σ’ αυτό, το ερευνούν, το συζητούν, παίρνουν πληροφορίες πληρέστατες και ικανοποιητικές, γιατί ο Λεκατσάς, σκύβοντας πάνω από τους αρχαίους μας δημιουργούς, άφησε εκεί κομμάτια και μέριμνα απ’ την ίδια του τη ζωή. Από πολύ νεαρός, ο Παναγής Λεκατσάς, στρεφόταν σ’ ότι ήταν πνευματικό και ήξερε καλά να διακρίνει τι αξίζει πραγματικά. Στα 17 χρόνια του έγραψε ένα υπέροχο ποίημα για το Δώρη Κουβαρά, γιατί μόνο αυτός μπόρεσε στην εντέλεια – παρά την ανωριμότητα της ηλικίας του – να διακρίνει ποιό πραγματικά ήταν το πνεύμα του Δώρη, για τούτο τον θαύμαζε και ποθούσε να του μοιάσει.
Μικρός, ο Λεκατσάς, ταξίδεψε μαζί με τον αδερφό του Σπύρο στην Αυστραλία, στους θείους του, μα έμεινε εκεί μόνο δύο χρόνια. Στην επιστροφή γράφτηκε στο Γυμνάσιο Λευκάδας – είχε προηγηθεί το Σχολαρχείο στην Ιθάκη πριν ταξιδέψει – και κατόπιν δύο χρόνια στο Γυμνάσιο της Κέρκυρας. Αφοσιώθηκε στη Φιλολογία, που ήταν η μεγάλη αγάπη του και στα 22 χρόνια του κυκλοφόρησε το πρώτο βιβλίο Συμβολή στη διαλεκτική Ιστορία της Φιλοσοφίας, Μέρος Α’ αρχαία Φιλοσοφία. Τρία χρόνια μετά κυκλοφορεί άλλα δύο βιβλία ΠΙΝΔΑΡΟΥ Ολυμπιακά και μια ποιητική συλλογή του, τα Απολλώνια. Την άλλη χρονιά, ένα νεώτερο βιβλίο του έρχεται στο φως Πινδάρου Πυθιακοί Επίνικοι. Συνεργάζεται με τη Νέα Εστία και συνεχίζει κάποιες σπουδές στη Νομική, απ’ την οποία δεν επήρε πτυχίο. Το 1938 κυκλοφορεί το βιβλίο του Πίνδαρος, σε έμμετρη μετάφραση, απ’ το σωζόμενο έργο και το Επίμετρον με ερμηνευτικά του Πινδάρου. Συγχρόνως, αρχίζει να δημοσιεύει τη μετάφραση της Μήδειας του Ευριπίδη, ενώ συνεργάζεται με διάφορα αξιόλογα περιοδικά της εποχής, με ανάλογα άρθρα.
Πριν τον πόλεμο, παντρεύεται με την πιανίστα Δήμητρα Δημητριάδη. Ακολουθεί μια μεγάλη σειρά έργων του, όλα βέβαια με θέση στους αρχαίους συγγραφείς. Επίσης έγιναν γνωστα και ποιήματά του, όπως κάποιο για την Ελλάδα, που δημοσιεύθηκε ανώνυμα σε αναγνωστικό της Ε’ και ΣΤ’ τάξης του Δημοτικού, που εξέδωσε η ΠΕΕΑ.
Ο Παναγής Λεκατσάς, στην κατοχή είχε ενταχθεί στο ΕΑΜ, είχε μάλιστα συλληφθεί κάποιο διάστημα. Το ένα έργο του διαδέχεται το άλλο, μια συνεχής και ατέλειωτη σειρά, έτσι το 1946 πετυχαίνει μια υποτροφία για τη Γαλλία και γράφει στους θείους του να τον βοηθήσουν, μα εκείνοι, αρνούνται, επειδή ο Παναγής Λεκατσάς είχε περάσει στο Μαρξισμό.
Το 1947 χωρίζει απ’ τη Δήμητρα Δημητριάδη, αλλά εξακολουθούν να έχουν φιλικές σχέσεις. Με την Εύα Βλάμη, γνωρίστηκε την ίδια χρονιά και το 1961 παντρεύτηκαν. Έζησαν αγαπημένα πολύ. Εξακολούθησε τις μεταφράσεις των αρχαίων τραγικών και τις ανάλογες έρευνες, συνεργάστηκε επίσης με αξιόλογα περιοδικά και μεγάλες εγκυκλοπαίδειες, βέβαια πάντα με τ’ αγαπημένα του θέματα. Απεριόριστα τον ενδιέφερε η Μητριαρχία στην αρχαία Ελλάδα, αλλά και η Φαιακία, καθώς και ο Διόνυσος.
Κορυφαίο έργο του ήταν η Ψυχή, που θεωρήθηκε οριακό και το αποκορύφωμά της πνευματικής και επιστημονικής δουλειάς του.
Ο Παναγής Λεκατσάς, έπαθε το 1964 ένα πρώτο εγκεφαλικό, από υπερφόρτωση εργασίας, μετά λίγους μήνες συνήλθε, αλλά ξανάρχισε την εντατική εργασία και το 1970 ήρθε δυστυχώς το τέλος, από εγκεφαλική θρόμβωση.
Αυτά, όσο γίνεται πιο συνοπτικά. Ο Παναγής Λεκατσάς, άφησε ένα τεράστιο έργο κι ακόμα πιο τεράστιο κενό. Και, όπως χαρακτηρίστηκε, ήταν μια απ’ τις σημαντικότερες και πιο πολυσύνθετες προσωπικότητες του νεοελληνικού πνευματικού βίου. Θυμάμαι, όταν η μητέρα του μου φώναξε για να μου δώσει δύο βιβλία του Λεκατσά να τα διαβάσω. Πρέπει να ήταν γύρω στα 1962, αν θυμάμαι καλά, ενώ πρόσθετε:
– «Μου είπε ο Παναγής μου να τα δώσω μόνο στην κόρη της Αγγέλικας».
Αγγέλικα, ήταν η μητέρα μου κι αγαπημένη εξαδέλφη του Παναγή, που πολλές φορές γινόταν και νεανικό καβαλιέρος της, σε μια εποχή που τα κορίτσια έπρεπε να συνοδεύονται…
Τα βιβλία ήταν ο Πίνδαρος και η Μαντάμ Κιουρί, έργο της κόρης της Εύας, σε μετάφραση Παναγή Λεκατσά. Χωρίς να προσθέσω λεπτομέρειες, με απορρόφησαν τόσο, ώστε δεν ξανασήκωσα κεφάλι μέχρι να τα τελειώσω.
Πριν κάμποσα χρόνια, είχα προτείνει – και δημοσιεύσει – να γίνει η προτομή του Παναγή Λεκατσά στο Σταυρό και να τοποθετηθεί στην είσοδο του χωριού, στη Σπηλιά.
Ν’ αγναντεύει τη δύση, που τόσο τη λάτρευε (και πήγαινε τακτικά για να την απολαμβάνει από’ κει πέρα) και να χαραχτεί στο μάρμαρο η συνηθισμένη φράση του: “Δυστυχισμένος όποιος δεν αντίκρισε μια δύση απ’ τη Σπηλιά…” Αλλά και να γνωρίζει όποιος ξένος θα’ ρχεται στον τόπο μας, ότι μπαίνει στο χωριό του Παναγή Λεκατσά.
Όμως, τα χρόνια περνούν, τα λεφτά πηγαίνουν σ’ άλλα και σ’ άλλα, έτσι κι αυτή η πρόταση μένει για να τη σκεπάσει – δυστυχώς – ο καιρός…

ΡΙΤΑ ΤΣΙΝΤΙΛΗ – ΒΛΗΣΜΑ

Ο Παναγής Λεκατσάς στην Πόλη του Σταυρού Ιθάκης το 1969