ΤΑ ΞΩΚΚΛΗΣΑ ΤΗΣ ΑΝΩΗΣ ΙΘΑΚΗΣ

O πατέρας μου πούτανε τσ’ εκκλησάς έλεε και ματάλεε πως «το πολύ κύριε ελέησον το βαριώνται κι οι Αγίοι». Και στο χωριό μου αλλά κι ολούθενε λένε πως «κι οι Αγίοι φόβο θέλουνε»!!!

Όπως και νανείναι κι ότι κι αν λέεται, οι Αγίοι ούτε πολύ λιβάνισμα θέλουνε, αλλά ούτε και τη φοβέρα και το παραγκώνισμα θέλουνε, παρί το πρεζάρισμα και την άλλη ξήγηση τση λέξης φόβος, πούναι το σέβας. Βεραμέντε οι Αγίοι δε μποδάνε, τσιμουδιά δε βγάνουνε, τίποτις δε γυρεύουνε, ούτε προσφάϊ, ούτε νερό, παρί νια λιπιρίδα λάδι άμα σου βρίσκεται, το καλό σου δρόμο, τη πίστη σου, και να λες κάπου κι α λάχει «κύριε ελέησον».

Στο χωριό μας όσο κι αν φαίνεται ανάσβολο στο λογικό, ιπούντο ήτονε από τα περσότερο λειτρουημένα χωριά κι οι παλαιοί Ανωησάνοι ήτανε ανθρώποι με Θεό και με πίστη και σέβας στο Θεό και στους Αγίους του!!! Bεραμέντε βγάνει μάτι ευτό που λέω, άμα κάμεις νια περατζάδα στο καυκί τσ’ Ανωής και διείς τα γκρεμίσματα, τα τρόχαλα, τα κτούρια και τα χαλέπεδα με τα βύσαλα που μπριτού χρόνους ήτανε τα κονάκια των Αγίουνε, που εκεί οι προγόνοι μας λειτρουγάανε και προσκυνάανε τσι Αγίους τους ή… μπορεί εκεί κι αλλού να τσι βλαστημάανε! Κάποτες κάποιος πο βλαστήμαε τον Άγιο, μούπε πως «δε τονε παραγκωνίζω, είναι δικός μου άγιος, για δαύτο τονε βλαστημάω να ξεθυμάνω γιατί ευτός ξέρει πως το κάνω για να μη ξεθυμάνω αλλού, και γιατί έτσι μου σάζει η ψυχή μου».   Μπορεί με τα χρόνια, με τα πολιτικά, με τσι αγάρες, με τσι φτώχειες, με τ’ αντριέματα και τσ’ αντρειωσύνες να κλωτσήσαμε τη καρδάρα τση πίστης, μα τα 25 ξωκλήσα με τσ’ Αγίους τους στην Ανωή μαρτυράνε πως από το πάλαι παραδόθηκε πίστη και οι παλαιοί δεν ήτανε ζουλάπια πούχανε το… Θεό τους και… τον Άγιό τους και με τα στοιχειά πο ζούσανε τσι βρίσκανε αλλιώτικα από μας που κογιονάρουμε και τάχουμε ούλα ίσωμα.

Ούλοι το λοιπόνε στο χωριό είχανε Άγιο και όσοι δεν είχανε, γύρω – γύρω πηένανε κι ερχότανε. Ο Μήτσος ο Γαζής ο ζερβής, είχε πολλά πάρε δώσε με τσ’ εκκλησές και τσ’ Αγίους κι είναι γνωστή η φιλία του με το γούμενο το Καραμάνη και γνωστό τ’ Ανωησάνικο ποίημα.

«Παπαδισμός κουμουνισμός δυο άκρα εναντία

πρόσφατα συμφωνήσανε κι εκάμαν’ εταιρία

Γαζής και πάπαρδος μαζί κάμανε συμφωνία

και παντουνάδα φέρανε ολόκληρο το Θιάκι

μ’ απόφαση να μάσουνε του κόσμου το λαδάκι»

Όπως και νανείναι ευτά που μας παραδώκανε γκρεμισμένα κι ολόρτα, εμείς θα ντα παραδώκουμε γραμμένα στα χαρτιά για τσι νιότερους κι ας κάμουνε ρόκα τους αναλόγως. Ας τα κάμουνε ανώγεια και χρυσό ή στάχτη και μπούρμπερη, και που είναι ξωκκλήσα 25:

1) ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ: Ξωκκλήσι που στέκει μέχρι σήμερο στο λάκκο του Ζήκου, τώρα Μπογορδαίϊκα. Το λειτρούγαε ο Πάνος ο Μπεζάνης (Καραντζαίϊκο), μετά ο Λιαροκάπης απ’ τον Αϊ Γιάννη, ύστερα η Λυρού η Κική και σήμερα εμείς οι τωρινοί.

2) ΤΑΞΙΑΡΧΗΣ: Ερειπωμένο ξωκκλήσι στο Σταύλο, κοντά στο λάκκο με τσι

μαντραούρες. Το λειτρούγαε ο Χαβήνας και μετά ο Ντίνος ο Κλαμπάνης.

3) ΑΪ ΣΩΣΤΗΣ: Ερειπωμένο ξωκκλήσι δίπλα στ’ αμπέλι του Κώτσου και το λειτρουγάανε Κουτσουβελαίοι.

4) ΑΓΙΑ ΚΥΡΙΑΚΗ: Ερειπωμένο ξωκκλήσι μεσ’ το μονοπάτι δίπλα στου Κώτσου τσ’ ελιές και το λειτρουγάανε Κουτσουβελαίοι.

5) ΑΓΙΟΣ ΣΠΥΡΙΔΩΝΑΣ: Ξωκκλήσι που στέκει μέχρι σήμερο στο έμπα του παλιού χωριού τση Ανωής. Πιθανή χρονιά που φκιάστηκε το 1749 όπως είναι χαραμένο στο σήμαντρο. Λειτρουγιώντανε από Παϊζαίους και Κουτσουβελαίους που το φκιάσανε και τώρα λειτρουγιέται από την Αντριάνα του Τσούρλου και το Γιώργο το Καμαροκοίλη.

6) ΑΓΙΑ ΜΑΡΙΝΑ: Ερειπωμένο ξωκκλήσι απάνου απ’ του Γλούπου τσ’ ελιές και δίπλα απ’ του Μάγκανου.

7) ΑΪ ΓΙΑΝΝΗΣ: Ξωκκλήσι μέσα στο νεκροταφείο, που στέκει ανακαινισμένο από το Κλέαρχο Καλλίνικο και την αδερφή του Αλίκη. Φκιάστηκε σε χωράφι τσ’ εκκλησάς, μπριτού Λυραίϊκο. Λειτρουγιέται από μας τσι τωρινούς.

8) ΑΪ ΓΙΑΝΝΗΣ: Εριπωμένο ξωκκλήσι στα Καλάτα. Ενοριακή εκκλησά του παλαιού χωριού με τοιχογραφίες, που τη λειτρουγάανε Παξιναίοι.

9) ΑΪ ΝΙΚΟΛΑΣ: Ερειπωμένο ξωκκλήσι κοντά στο Κουτσόμυλο (Μεγαλού), φκιασμένο σε χωράφι τσ’ εκκλησάς. Εκεί, σα σανατόριο κλειούσανε τσι αρρώστους την εποχή τση πανούκλας, κι εκεί τσι θάβανε πεθανόντας.

10) AΪ ΘΑΝΑΣΗΣ: Ξωκκλήσι που στέκει ανακαινισμένο μέσα στον οικισμό στα Ζερβάτα. Ακουρμαστήκανε οι παλαιοί το Παπουλάκη κι εφκιάσανε νια εκκλησά μονήμερη, για να γλυτώσει το νησί απ’ τη πανούκλα και στο ιερό κλείστηκε και κτίστηκε το κακό (Κουκούδι). Λειτρουγιώντανε από Καλλινικαίους, γκρεμίστηκε το περασμένο αιώνα, ξαναφκιάστηκε και λειτρουγιέται από μας τσι τωρινούς.

11) ΑΪ ΛΙΑΣ: Ερειπωμένη εκκλησά απάνου απ’ τσ’ ελιές του Σταθογιάννη. Τη φκιάσανε και τη λειτρουγάανε Κουτσουβελαίοι και μετά η Λουκία του Καρακούνη.

12) ΒΑΓΓΕΛΙΣΤΡΙΑ: Ερειπωμένο ξωκκλήσι μπριτού το ελικοδρόμιο. Φκιάστηκε ίσως το 1771 σύμφωνα με γραφή, ήτανε Καραντζαίϊκη και τη λειτρούγαε ο Μανάγιας.

13) ΑΪ ΓΙΑΝΝΗΣ: Ερειπωμένο ξωκκλήσι Ελληνιστικής εποχής στσι στέρνες με δυο κιανόκρανα. Φκιάστηκε από Τσιλιαναίους στα Τσιλιανέϊκα και λειτρουγιώντανε από Τσιλιαναίους.

14) ΑΓΙΑ ΒΑΡΒΑΡΑ: Ερειπωμένο ξωκκλήσι στσι Μύλους, φκιασμένο σε χωράφι τση  μεγάλης εκκλησάς και λειτρουγιώντανε από Ανωησάνους και Κενιώτες.

15) ΑΪ ΣΤΕΦΑΝΟΣ: Ερειπωμένο παμπάλαιο εκκλησάκι φκιασμένο σε χωράφι του Μπαλά και λειτρουγιώντανε από το σόϊ του Μπαλά.

16) ΑΝΑΛΗΨΗ: Ερειπωμένο ξωκκλήσι απουκάτου απ’ το ελικοδρόμιο. Ξωκκλήσι Συρμαίϊκο-Βεντουραίϊκο-Μωραιταίϊκο που το λειτρουγάανε Συρμαίοι και μετά η Κατερινούλα.

17) ΑΓΙΑ ΤΡΙΑΔΑ: Ερειπωμένο ξωκκλήσι απουκάτου απ’ το Παλιάμπελο. Τη φκιάσανε Συρμαίοι και λειτρουγιώντανε από Συρμαίους.

18) ΔΥΟ ΕΚΚΛΗΣΕΣ (ΥΠΑΠΑΝΤΗ-ΜΕΣΟΣΠΟΡΙΤΙΣΑ): Ερειπωμένα ξωκκλήσα κάτου στου Ξυνού, φκιασμένα από Παϊζαίους και λειτρουγιώντανε από Παϊζαίους τση Μεσοσπορίτισας. Μετά το χωράφι διαφεντεύτηκε από το Γιώργη και το Κωστή του Τελέμαχου (Τζάνε) και μετά από το γιο Τελέμαχο (Τζάνε).

19) ΣΩΤΗΡΩ: Ερειπωμένο ξωκκλήσι που λειτρουγιώντανε από ΜωραΪταίους και Γαλαταίους και τη Διαμαντίνα του Μπίστα.

20) ΑΓΙΑ ΚΑΤΕΡΙΝΗ: Ερειπωμένο ξωκκλήσι που το διαφεντεύανε οι Πολαίοι κι οι Τουμπαίοι και το λειτρούγαε ο Χαβήνας.

21) ΑΓΙΟΣ ΠΑΝΤΑΛΕΗΜΟΝΑΣ: Ερειπωμένο ξωκκλήσι που το λειτρουγάανε Μωραϊταίοι.

22) ΑΓΙΑ ΕΛΕΟΥΣΑ: Ερειπωμένο ξωκκλήσι κοντά στη Λόντζα του Μπαλά που το λειτρούγαε η Σαλαμουργέρω.

23) ΑΓΙΑ ΚΥΡΙΑΚΗ: Ερειπωμένο ξωκκλήσι στου Γιαννιού το καλύβι στο πρόβγαλμα. Μωραϊταίϊκο, που το λειτρούγαε ο Λαδιάρης και η Τζακογιάννω.

24) ΑΓΙΑ ΕΛΕΟΥΣΑ: Ερειπωμένο ξωκκλήσι στο λάκκο στο βουνό. Παϊζαίϊκο και Γαλαταίϊκο και το λειτρούγαε η Μάντη.

25) ΑΓΙΟΙ ΑΠΟΣΤΟΛΟΙ: Ξωκκλήσι που στέκει δίπλα στο λάκκο στο Παλιάμπελο και στ’ αμπέλι του Λαδιάρη. Λειτρουγιώντανε από Κατσαμαίους, απ’ τη Μερόπη και τώρα απ’ τις κόρες της Μαρία και Αφροδίτη.

Αν εξαστόχησα και κανένα, συμπάθειο κολώνα. Επειδής λέει το πόπολο πως φτωχός άγιος μνήμη δεν έχει, για δαύτο κι εμείς τσι φτωχούς Ανωησάνους Αγίους θα τζι τιμήσουμε και το εκκλησιαστικό συμβούλιο τση Ανωής αποφάσισε και θα φκιάσει στο κουλούρι τσ’ εκκλησάς Εκκλησιαστικό Μουσείο Πέτρας Μνήμης, με νια ξεχωριστή πέτρα από κάθε ξωκκλήσι. Κι εγώ… που τάγραψα ευτά… τίποτις δε γυρεύω απ’ τσ’ Αγίους…! Έχω μοναχά φόβο Θεού αλλά ξέρω τα κατάστιχα πούμαι γραμμένος, και δε γυρεύω ν’ αγιάσω! Σιγά μην έχει έγκαψη ο Θεός να μ’ αγιάσει! Εξάλλου κανείς δεν αγιάζει στο τόπο του εξόν αν, επειδής είμαι ένας ασθενής ταλαίπωρος όπως ούλοι μας στη σημερινή πατρίδα, και… ένας οδοιπόρος όπως ούλοι μας… που δε ξέρουμε που θα μας βγάλει ο δρόμος και που θα ξημερώσει… που ξέρεις, μπορεί να γυρέψω ρεγάλο απ’ τσ’ Αγίους να μ’ αμπώσουνε!!! Γιατί… ασθενής και οδοιπόρος αμαρτία ουκ έχει!!!

 Ο Ανωησάνος

Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα ΡΕΙΘΡΟΝ, Γενάρης-Φλεβάρης 2016