«THE ITHACANS» – ΟΙ ΙΘΑΚΗΣΙΟΙ

Μια επετειακή έκδοση μεγάλης αξίας
Την Κυριακή, 16 Οκτωβρίου 2016, ο Φιλανθρωπικός Σύνδεσμος Ιθακησίων «Ο Οδυσσεύς» (ΦΣΙ) παρουσίασε το βιβλίο «THE ITHACANS» στο κτίριό του, 329 Elizabeth St., Melbourne.

Πρόκειται για έναν εντυπωσιακό τόμο 384 σελίδων, σχήματος Α4, και μεγάλου ιστορικού ενδιαφέροντος. δεδομένου ότι σηματοδοτεί τα 100 χρόνια από τη σύσταση του εν λόγω Συνδέσμου το 1916. Μετά την ίδρυση της Ελληνικής Ορθόδοξης Κοινότητας Μελβούρνης και Βικτωρίας το 1897, ο Φιλανθρωπικός Σύνδεσμος Ιθακησίων «Ο Οδυσσεύς» και ο Ορφέας ήταν οι πρώτοι ελληνικοί οργανισμοί που συστάθηκαν στην Μελβούρνη. Ενώ ο Ορφέας έχει πάψει να λειτουργεί πριν από χρόνια, ο ΦΣΙ συνεχίζει τις δραστηριότητές του, και είναι ο πρώτος ομογενειακός οργανισμός που απέκτησε ιδιόκτητο κτίριο στο κέντρο της Μελβούρνης.

Τα πάμπολλα ιστορικά ντοκουμέντα που δίνονται στην αυθεντική τους μορφή, καθώς και οι ιστορικής αξίας φωτογραφίες που πλαισιώνουν τις σελίδες του βιβλίου, από τη μια δίνουν στους αναγνώστες τη δυνατότητα να τοποθετήσουν τα εξιστορούμενα γεγονότα στο ιστορικό και κοινωνικό τους πλαίσιο, ενώ από την άλλη αποτελούν πολύτιμη προσθήκη στην ευρύτερη ανέλιξη της ευρύτερης ελληνικής παρουσίας στην Μελβούρνη, και γενικότερα στη Βικτώρια.

Των αναλογιών τηρουμένων, το βιβλίο αυτό για τους Ιθακήσιους θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί εξίσου σημαντικό με το τρίτομο βιβλίο του Hugh Gilchrist «AUSTRALIANS AND GREEKS», Halstead Press, ο πρώτος τόμος του οποίου εκδόθηκε το 1992,ο δεύτερος το 1997 και ο τρίτος το 2004, στο οποίο εξιστορείται η παρουσία των Ελλήνων γενικά στην Αυστραλία από τα μέσα του 1800 μέχρι τις αρχές του 2000.

Σύμφωνα με τον Hugh Gilchrist, μετά από την ίδρυση των Ελληνικών Ορθόδοξων Κοινοτήτων της Μελβούρνης και του Σύδνεϋ κατά τα τέλη της δεκαετίας του 1890, ακολούθησε η σύσταση περιφερειακών αδελφοτήτων, όπως της Καστελλοριζιακής Αδελφότητας στην Πέρθη το 1912, του Φιλανθρωπικού Συνδέσμου Ιθακησίων «Ο Οδυσσεύς» στην Μελβούρνη το 1916, και της Αδελφότητας Κυθηρίων στο Σύδνεϋ το 1922.

Με άλλα λόγια, αν εξαιρέσουμε τις Ελληνικές Κοινότητες του Σύδνεϋ και της Μελβούρνης, οι οποίες αντιπροσώπευαν τους Έλληνες ανεξάρτητα από την περιοχή της προέλευσής τους, ο Φιλανθρωπικός Σύνδεσμος Ιθακησίων ήταν ο δεύτερος οργανισμός που συστάθηκε στην Αυστραλία από Έλληνες που προέρχονταν από μια συγκεκριμένη περιοχή της Ελλάδας. Εξ ου και η μεγάλη αξία του επετειακού αυτού τόμου.

Το βιβλίο απαρτίζεται από τα ακόλουθα Κεφάλαια:
Jewel in the Sea
To a new Land
A Society is established
War and peace, 1914 – 1945
From Tenants to Landlords
Fruit, Fish, Cafes and Much, Much More…
At the Club
The Long Goodbye
In Memory
Donors
The Presidents 1916 – 2016
The Executive Committee
Acknowledgements
Bibliography
Sponsors

Σήμερα θα αναφερθώ, όσο πιο συνοπτικά γίνεται, στα τρία πρώτα Κεφάλαια.
Στο Πρώτο Κεφάλαιο με τίτλο Jewel in the Sea – Κόσμημα στη Θάλασσα – δίνεται παραστατικά η ιδιομορφία της Ιθάκης, η οποία σε μεγάλο βαθμό αντανακλάται και στον χαρακτήρα των κατοίκων της, οι οποίοι, αποκομμένοι όπως ήταν για αιώνες από την μητροπολιτική Ελλάδα, είχαν σε μεγάλο βαθμό ανεπτυγμένο το αίσθημα της κοινής μοίρας και της αλληλεγγύης.

Στο ίδιο Κεφάλαιο γίνεται αναφορά στο γεγονός ότι από το 1504 μέχρι το 1797 τα Επτάνησα, συμπεριλαμβανομένης και της Ιθάκης, είχαν περιέλθει στην κυριαρχία της Αυτοκρατορίας της Βενετίας, όταν η υπόλοιπη Ελλάδα ήταν τουρκοκρατούμενη. Η ανεκτική πολιτική της Βενετίας εξηγεί το γεγονός ότι η νεοελληνική λογοτεχνία ξεκίνησε από την Κρήτη, που και εκείνη τελούσε υπό την βενετική κατοχή, και από τα Επτάνησα.

TO A NEW LAND
Το Δεύτερο Κεφάλαιο «To a New Land» έχει ιδιαίτερη ιστορική σημασία, γιατί αναφέρεται στην ανακάλυψη χρυσού σε περιοχές της Βικτώριας στα μέσα του 1800, γεγονός που προσέλκυσε πολλούς χρυσοθήρες από διάφορες χώρες.

Οι Ιθακήσιοι ήταν από τους πρώτους Έλληνες που έφτασαν στην Βικτώρια την εποχή εκείνη. Το ενδιαφέρον είναι ότι στην πλειονότητά τους δεν επιδόθηκαν στην αναζήτηση χρυσού, αλλά σε μικρά εστιατόρια (caffé) σε επαρχιακές περιοχές, και με την πάροδο του χρόνου στην Μελβούρνη.

Το 1916 η Αυστραλιανή Κυβέρνηση είχε διεξαγάγει μια μυστική απογραφή, κυρίως για πληροφορίες γύρω από τα φρονήματα των μεταναστών μη αγγλοσαξονικής καταγωγής. Ένας από τους στόχους της ήταν να εξακριβώσει ποιοι από τους Έλληνες ήταν υπέρ των Γερμανών, και ποιοι ήταν υπέρ των Βρετανών, δεδομένου ότι η Ευρώπη είχε διχασθεί κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου (1914 – 1918).

Για τους Έλληνες μετανάστες, οι περισσότεροι από τους οποίους προέρχονταν από την Ιθάκη, τα σχόλια του Sainsbury, υπεύθυνου για την Απογραφή, σε αναφορά του στον Governor General, ήταν τα ακόλουθα: «Respecting the general character of the persons I may state that they are all engaged in business and there are few idlers among them. They are very law abiding, crime being practically nil A number of them are wealthy and the opinion of the police asked that they are generally loyal to the allies».

Μεταξύ του 1862 και 1903 13 Ιθακήσιοι στην Βικτώρια είχαν πολιτογραφηθεί Αυστραλοί πολίτες. Αυτός ήταν ένας μικρός αριθμός, σε σύγκριση με τον αριθμό των Ιθακησίων στην Βικτώρια κατά την περίοδο εκείνη. Οι υπόλοιποι δεν αποφάσιζαν να πολιτογραφηθούν γιατί ζούσαν με την ελπίδα πως κάποτε θα επέστρεφαν στην Ιθάκη. Λόγω του πολύ μικρού αριθμού Ελληνίδων την εποχή εκείνη, οι νέοι παντρεύονταν Αυστραλές. Για παράδειγμα, το 1857 στην Βικτώρια ήταν μόνο δύο Ελληνίδες, και το 1871 μόνο 7.

Ένα άλλο πρόβλημα που αντιμετώπιζαν οι Ιθακήσιοι, και οι λίγοι Έλληνες μετανάστες από άλλες περιοχές της Ελλάδας, ήταν ο ρατσισμός. Όταν η Αυστραλία ανακηρύχθηκε Κοινοπολιτεία το 1901, υιοθετήθηκε η πολιτική της Λευκής Αυστραλίας – White Australia Policy, το σκεπτικό της οποίας ήταν το ακόλουθο: «This country shall remain forever the home of those descendants of those people who came here in peace in order to establish in the south seas an outpost of the British race». Με άλλα λόγια, οι μη Βρετανοί Ευρωπαίοι δεν περιλαμβάνονταν στην «λευκή φυλή».

Οι αντιλήψεις που επικρατούσαν στην Αυστραλία την περίοδο εκείνη καθιστούσαν πολύ δύσκολη την εξεύρεση εργασίας των νεοαφιχθέντων Ιθακησίων, καθώς και των άλλων Ελλήνων. Αυτό είχε και τις θετικές πλευρές, καθώς ανάγκαζε τους Έλληνες να ανοίγουν τις δικές τους επιχειρήσεις, κυρίως caffé και εστιατόρια, στα οποία εύρισκαν δουλειά οι συμπατριώτες τους.

A SOCIETY IS ESTABLISHED
Το Τρίτο Κεφάλαιο αναφέρεται στην ίδρυση το 1916 του Φιλανθρωπικού Συνδέσμου Ιθακησίων «Ο Οδυσσεύς», δίνοντας έτσι τη δυνατότητα στους Ιθακήσιους, αλλά και στους άλλους Έλληνες της εποχής εκείνης, να συναντιούνται σε ένα φιλικό περιβάλλον. Αυτό ήταν ιδιαίτερα σημαντικό την εποχή εκείνη, καθότι στους Έλληνες δεν επιτρεπόταν η είσοδος σε λέσχες αυστραλιανών σωματείων.

Πρώτος Πρόεδρος ήταν ο A. J. J. Lukas (Λεκατσάς), ο οποίος είχε αποκτήσει τεράστια περιουσία στο κέντρο της Μελβούρνης. Το 1897, ο Α. Λεκατσάς, σε συνεργασία με άλλους Έλληνες, πρωτοστάτησε στην ίδρυση της Ελληνικής Ορθόδοξης Κοινότητας Μελβούρνης και Βικτωρίας (ΕΟΚΜΒ), και συνέβαλε οικονομικά για την αγορά του οικοπέδου όπου το 1901 κτίσθηκε ο Ιερός Ναός του Ευαγγελισμού.

Ο Α. Λεκατσάς για σειρά ετών διετέλεσε Πρόεδρος της ΕΟΚΜΒ, καθώς και Επίτιμος Γενικός Πρόξενος της Ελλάδας στην Αυστραλία. Πολλές, και σημαντικές, ήταν οι δωρεές του σε διάφορα κοινωφελή ιδρύματα, καθώς και στις Κυβερνήσεις της Βρετανίας και της Ελλάδας.

Το 1939 ο βασιλιάς της Ελλάδας Γεώργιος Β’, εις αναγνώριση των υπηρεσιών που πρόσφερε στην Ελλάδα και στην θετή του πατρίδα, απένειμε στον Α. Λεκατσά τον Χρυσό Σταυρό των Ταξιαρχών.

Στα πρακτικά για την ίδρυση του Φιλανθρωπικού Συνδέσμου Ιθακησίων το 1916 αναφέρονται τα ονόματα 152 Ιθακησίων ως ιδρυτικά μέλη.

Σημαντική είναι η ακόλουθη παρατήρηση προς το τέλος του Κεφαλαίου αυτού:«Δεν υπάρχει αμφιβολία πως στα πρώτα στάδιά του ο Φιλανθρωπικός Σύλλογος Ιθακησίων ήταν ο πυρήνας του μικρόκοσμου της ελληνικής παροικίας στην Μελβούρνη».
Αναφέρθηκα στα τρία πρώτα Κεφάλαια του σημαντικού βιβλίου THE ITHACANS, το οποίο κυκλοφόρησε πρόσφατα από τον Φιλανθρωπικό Σύνδεσμο Ιθακησίων «Ο Οδυσσεύς» για τα 100 χρόνια από την ίδρυση του Συνδέσμου. Τώρα θα καλύψω τα Κεφάλαια «War and Peace, 1914 – 1945», «From Tenants to Landlords», «Fruit, Fish, Cafes, and Much, Much More…», «At The Club» και «The Long Goodbye».

Το 1919, έναν χρόνο μετά από τη λήξη του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου (1914 – 1918), άρχισε ο ελληνοτουρκικός πόλεμος, ο οποίος έληξε με την ήττα της Ελλάδας το 1922, και την ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ της Ελλάδας και της Τουρκίας.

Στο Κεφάλαιο «War and Peace, 1914 – 1945» γίνεται αναφορά στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1919 – 1922, και σε τηλεγράφημα που ο Φιλανθρωπικός Σύνδεσμος Ιθακησίων έστειλε στην Ελληνική Κυβέρνηση, στο οποίο εξέφραζε την βαθιά του λύπη για την Μικρασιατική Καταστροφή.

Αποτέλεσμα του ατυχούς εκείνου πολέμου ήταν το ξερίζωμα περίπου 1.500.000 Ελλήνων από την Τουρκία και από την Ανατολική Θράκη.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η ακόλουθη αναφορά στην σελίδα 105 του βιβλίου «THE ITHACANS»: «The same period saw a major influx of Ithacans to Victoria who remembered sharing passage with many refugee Smyrniots. The Ithacans were relatively fortunate to be welcomed by already established relatives who assisted with the basics such as accommodation and employment».

Κατά την περίοδο της Παγκόσμιας Οικονομικής Κρίσης του 1929 – 1932 γύρω στο ένα τρίτο των Αυστραλών εργαζομένων είχε χάσει τις δουλειές του. Η κατάσταση εκείνη είχε πλήξει σε μεγαλύτερο βαθμό τους νοτιο-ευρωπαίους μετανάστες, πολλοί από τους οποίους παρέμειναν άνεργοι για μακρά χρονικά διαστήματα.

Σε αντίθεση, οι Ιθακήσιοι δεν είχαν επηρεασθεί στον ίδιο βαθμό, γιατί πολλοί είχαν δικές τους μικρές επιχειρήσεις. Επιπλέον, ως εργοδότες, είχαν το δικαίωμα να κάνουν προσκλήσεις σε συγγενικά τους πρόσωπα, με αποτέλεσμα να αυξάνεται σταδιακά ο αριθμός τους στην Μελβούρνη, και στην Βικτώρια γενικότερα. Το 1940 οι Ιθακήσιοι στην Αυστραλία ανέρχονταν στις 3.000, από τους οποίους οι 1.000 ήταν δεύτερης και τρίτης γενιάς.

Κατά τη διάρκεια του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου μεγάλος αριθμός Ιθακησίων είχε υπηρετήσει στις Αυστραλιανές Ένοπλες Δυνάμεις. Μεταξύ αυτών ήταν και τα αδέρφια Νάκης και Στάθης Ραφτόπουλος. Στην περίπτωση του Στάθη, ο οποίος την περίοδο εκείνη σε διάφορες εκδηλώσεις έκαμνε ταχυδακτυλουργικές επιδείξεις, οι αυστραλιανές αρχές τον στρατολόγησαν για την ψυχαγωγία των Αυστραλών στρατιωτών.

Όταν ο Στάθης υπηρετούσε στην περιοχή του Tocumwal της Νέας Νότιας Ουαλίας, έγραψε το ακόλουθο ποίημα για τον αδερφό του Νάκη:

Σου γράφω από το Tocumwal αγαπητέ μου Νάκη,
από ετούτο το μικρό κι ωραίο χωριουδάκι
που η τύχη με έφερε και με σε τούτα τα λημέρια,
εδώ εσείς που βγάλατε κουμπούρια και μαχαίρια.
Εδώ που με το αίμα σας τη γη την εποτήστε,
εδώ που για τον Richardson εσείς επαναστατήστε,
και πήγες και στη φυλακή χωρίς καμιά αιτία.
Ενόμισαν πως έκαμες εσύ την απεργία.

Tocumwal 1944

Στις σελίδες 122 – 125 του βιβλίου δίνονται τα ονόματα των Ιθακησίων, και η περίοδος κατά την οποία υπηρέτησαν στις αυστραλιανές ένοπλες δυνάμεις κατά τη διάρκεια του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου.

FROM TENANTS TO LANDLORDS
Στο Κεφάλαιο «Από Ενοικιαστές σε Ιδιοκτήτες» γίνεται αναφορά στην Γενική Συνέλευση του 1945, στην οποία για πρώτη φορά συζητήθηκε το θέμα απόκτησης ιδιόκτητου κτιρίου για τη στέγαση και για τις εκδηλώσεις του Συνδέσμου.

Οι σεισμοί που το 1953 είχαν προξενήσει τεράστιες καταστροφές στα Επτάνησα, συμπεριλαμβανομένης και της Ιθάκης, άλλαξαν τις προτεραιότητες του Συνδέσμου, ο οποίος βοήθησε τους σεισμοπαθείς Ιθακήσιους με σημαντικά χρηματικά ποσά και άλλες μορφές συμπαράστασης.

Κατά τη δεκαετία του 1950 ο Σύνδεσμος συνέβαλε στη λειτουργία ελληνικού σχολείου, στο οποίο δίδαξε η δασκάλα κ. Αλεξάνδρα Βραχνά, βοηθούμενη από τον Στάθη Ραυτόπουλο και από την Νίνα Μπλακ (Μαυροκεφάλου).

Στην Γενική Συνέλευση του Συνδέσμου τον Μάιο του 1956 επανήλθε το θέμα της απόκτησης ιδιόκτητου κτιρίου, και ο Σύνδεσμος άνοιξε ειδικό τραπεζικό λογαριασμό για τον σκοπό αυτό.

Η απόφαση εκείνη πραγματοποιήθηκε κατά τα τέλη του 1956, με την αγορά δύο καταστημάτων στο 329 – 335 Elizabeth Street, Μελβούρνη, για το ποσό των £25.000. Τα δύο καταστήματα γκρεμίσθηκαν, και το 1958 στη θέση τους κτίσθηκε το νέο τριώροφο κτίριο του Φιλανθρωπικού Συνδέσμου Ιθακησίων «Ο Οδυσσεύς».

Το 1974 ο Σύνδεσμος αποφάσισε να προβεί στην έκδοση μηνιαίου ενημερωτικού δελτίου με την επωνυμία «ΟΔΥΣΣΕΥΣ», την έκδοση του οποίου για χρόνια είχε επιμεληθεί ο αείμνηστος Στάθης Ραυτόπουλος

FRUIT, FISH, CAFES, AND MUCH, MUCH MORE
Το Κεφάλαιο αυτό αρχίζει με το ακόλουθο απόσπασμα από το βιβλίο του Hugh Gilchrist «Australians and Greeks», Τόμος 1ος , σελ. 190 «If there is a single word which summarises the lives of most Greeks in Australia in the early 20th century it is shop-keeping».

Στην σελίδα 223 του ίδιου τόμου ο H. Gilchrist γράφει τα ακόλουθα ενδιαφέροντα για τους Ιθακήσιους: «The identity of Victoria’s first Greek shop-keepers is debatable. Andreas Kourkoulis at Kilmore and Georgios Paxinos at Ballarat might claim the distinction, as might Andreas Lekatsas, Andreas Lagoyiannis and Georgios Morfesis (σημείωση: όλοι τους Ιθακήσιοι). What is certain is that towards the end of the 1870s a few Greeks became fishmongers, fruiterers and café proprietors, and within two to three decades those from Ithaca predominated».

Ιδιαίτερα εμφανής ήταν η παρουσία των Ιθακησίων στην αγορά Queen Victoria Market από την αρχή της λειτουργίας της την δεκαετία του 1880 μέχρι πριν από λίγες δεκαετίες.

Γρήγορα οι Ιθακήσιοι άνοιξαν δικά τους οπωροπωλεία (μανάβικα), ιχθυοπωλεία και παντοπωλεία σε διάφορες συνοικίες της Μελβούρνης.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι αναφορές σε μεγάλο αριθμό Ιθακησίων οι οποίοι διακρίθηκαν στα διάφορα επαγγέλματα και στις δημόσιες και επιστημονικές τους καριέρες.

Η πρώτη παράγραφος του Κεφαλαίου «At The Club» συνοψίζει, κατά την άποψή μου, τον σκοπό της ίδρυσης του Φιλανθρωπικού Συνδέσμου Ιθακησίων «Ο Οδυσσεύς», και την ανέγερση του δικού τους κτιρίου στο κέντρο της Μελβούρνης.

Ακολουθεί μια σχετική παράγραφος σε δική μου μετάφραση στα ελληνικά: «Οι ιδρυτικοί πατέρες του Οργανισμού επιδίωξαν να δημιουργήσουν έναν χώρο για ψυχαγωγία και για διατήρηση της παράδοσης σύμφωνα με τα πανάρχαια ήθη και έθιμα της ιδιαίτερης πατρίδας τους. Επιπρόσθετα, σημαντικές ήταν και οι φιλανθρωπικές πρωτοβουλίες. Υποστηρίζοντας αυστραλιανές εκκλήσεις για ευρύτερα κοινωνικά προγράμματα, εκδήλωναν την ευγνωμοσύνη τους προς την Αυστραλία, η οποία τους έδωσε την ευκαιρία και τη δυνατότητα να πραγματοποιήσουν τους στόχους τους. Το μέσο για την πραγματοποίηση των στόχων εκείνων ήταν ο Φιλανθρωπικός Σύνδεσμος Ιθακησίων, γνωστός και ως Ο Οδυσσεύς, ή απλώς ο Σύνδεσμος», σελ. 278.

Το βιβλίο κλείνει με το Κεφάλαιο «The Long Goodbye», στο παράρτημα του οποίου «Εις Μνήμην», αναφέρονται τα ονόματα των Ιθακησίων που δεν βρίσκονται πλέον στη ζωή, με τις ημερομηνίες γέννησης και θανάτου τους, καθώς και την περιοχή προέλευσης εκείνων που είχαν γεννηθεί στην Ιθάκη, και το έτος άφιξής τους στην Αυστραλία.

Επίσης αναφέρονται τα ονόματα Ιθακησίων που πρόσφεραν οικονομική βοήθεια στον Σύνδεσμο, τα ονόματα των Προέδρων από το 1916 μέχρι τις ημέρες μας, καθώς και τα ονόματα των μελών του Διοικητικού Συμβουλίου το 2016.

Στην ελληνική ποίηση η Ιθάκη κατέχει μια ιδιαίτερη θέση. Στην Οδύσσεια του Ομήρου κύριο θέμα είναι ο άσβεστος πόθος του Οδυσσέα για νόστο (γυρισμό) στο αλησμόνητο νησί του Ιθάκη, στο οποίο τελικά έφτασε μετά από περιπέτειες δέκα χρόνων.

Ο μεγάλος ποιητής της Ελληνικής Διασποράς, Κ. Καβάφης, στο ποίημά του «Ιθάκη», έστω και αν η Ιθάκη έχει συμβολική έννοια, γράφει: Πάντα στον νου σου νάχεις την Ιθάκη / Το φθάσιμον εκεί είν’ ο προορισμός σου.

Το βιβλίο «THE ITHACANS» δίνει παραστατικά, με την παράθεση ιστορικών ντοκουμέντων και φωτογραφιών, την διαχρονική πορεία των Ιθακησίων στην Μελβούρνη, στην οποία οι δεσμοί με το ιστορικό νησί τους Ιθάκη παραμένουν άρρηκτοι για κοντά ενάμιση αιώνα, και παράλληλα αναγνωρίζει το πρωτοποριακό έργο των σκαπανέων Ιθακησίων, οι οποίοι ίδρυσαν τον Σύνδεσμο το 1916.

Άξιοι συγχαρητηρίων, λοιπόν, είναι η Συντονίστρια της συγγραφής του βιβλίου, κ. Anna Vlass, ο συγγραφέας του, κ. George Paxinos, καθώς και ο σχεδιαστής του, κ. James Raftopoulos, με τη συμβολή και άλλων, όλοι τους Ιθακήσιοι τρίτης γενιάς, οι οποίοι εργάσθηκαν εντατικά για πέντε χρόνια. Οπωσδήποτε άξιος συγχαρητηρίων είναι και ο Φιλανθρωπικός Σύνδεσμος Ιθακησίων «Ο Οδυσσεύς», ο οποίος κατέστησε δυνατή την έκδοση και κυκλοφορία του σημαντικού αυτού βιβλίου.

ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΑΜΑΝΑΤΙΔΗΣ

*Αν θέλετε να προμηθευτείτε το βιβλίο, γράψετε στο Ithacan Philanthropic Society, P.O. BOX 31, Balwyn Nortrh VIC 3104 ή στείλε ηλεκτρονικό μήνυμα στο ppaxinos@ithaca.org.au