Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΩΝ ΙΘΑΚΗΣΙΩΝ ΣΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821
H διεκδίκηση της ελευθερίας, της ισότητας, της αδελφοσύνης, αποτελεί το υπόβαθρο πολλών Επαναστάσεων και κινημάτων σε όλη την Ευρώπη στα τέλη του 18ου και στις αρχές του 19ου αιώνα, με προεξάρχουσα τη Γαλλική Επανάσταση. Αυτά τα Κινήματα και οι ιδέες, πήραν σάρκα και οστά με την εμφάνιση του Ρήγα Φεραίου στην Βαλκανική Χερσόνησο, ο οποίος με το πληθωρικό του έργο και την θυσία του, ενσάρκωσε το πρότυπο του πατριώτη, δημοκράτη, επαναστάτη, ποιητή, διέκοψαν την ορμή τους με το περίφημο συνέδριο της Βιέννης και την γνωστή «Ιερή Συμμαχία» το 1815, όμως συνέχισαν δυναμικά την πορεία τους προς τα μπρος, λίγα χρόνια μετά.
Η πίστη στην ανθρώπινη πρόοδο, το αίτημα για αναγνώριση θεμελιωδών δικαιωμάτων του ανθρώπου μέσω της θέσπισης συνταγματικών κειμένων, αλλά και η διάδοση της παιδείας στο σύνολο του πληθυσμού, μεταλαμπαδεύτηκαν στον ελλαδικό χώρο και συναντήθηκαν με το αίτημα των Ελλήνων και των άλλων υπόδουλων λαών της Βαλκανικής, για αποτίναξη της ανελεύθερης και αναχρονιστικής Οθωμανικής εξουσίας.
Πολλά χρόνια πριν να ξεσπάσει η Ελληνική επανάσταση στην Μολδοβλαχία και εν συνεχεία στον Μωριά, οι ιδέες του Διαφωτισμού είχαν, όχι μόνο γίνει κτήμα, αλλά διαδοθεί και ενισχυθεί από το τμήμα του Ελληνισμού που είχε διαφορετική ιστορική μοίρα από τον τουρκοκρατούμενο. Πρώτα δείγματα πίστεως στην Ελευθερία , είχε δείξει η Επτάνησος στα Ορλωφικά γεγονότα , με σημαντική συμμετοχή ανδρών από όλα τα νησιά , και ιδιαίτερα Κεφαλλήνων & Θιακών, στον στόλο και στον στρατό των αδελφών Ορλώφ.
Στο κάλεσμα του Εθνικού αγώνα, δεν θα μπορούσαν να λείψουν οι Κεφαλλήνες & οι Θιακοί.
Παίρνοντας ως αφετηρία της Επανάστασης την 21ην Φεβρουαρίου του 1821 με την κατάληψη του Γαλατσίου, η Ιθάκη, το μικρό αυτό μα τόσο ιστορικό αλλά και τόσο παραγκωνισμένο νησάκι μας, κατέχει την τιμή – και το διατρανώνει και το μεγαλοφωνεί – οτι το «πρώτο βόλι» που απoτέλεσε και τον πρώτο θεμέλιο λίθο της Εθνικής Ανεξαρτησίας μας, το έριξε Θιακός.
Γιατί Θιακός ή Ιθακήσιος ήταν, όπως και οι Νικόλαος Πεταλάς Φιλιστέως, Λάζαρος Μακρής, Γεώργιος Μαρούλης, Βασίλειος Μαρούλης και οι αδελφοί του, Νικόλαος Παρθένης, Γεώργιος Μάντζαρης, Δημήτριος Καίσαρης που φονεύθησαν στο Γαλάτσι, ήταν ο χιλίαρχος Βασίλειος Καραβιάς-Τζεμπέρης, ο πολιτικός και στρατιωτικός διοικητής του Γαλατσίου, της πόλης αυτής της Ρουμανίας με τους 60.000 κατοίκους, ο οποίος εξολόθρευσε την τουρκική φρουρά και το κατέλαβε επικεφαλής Θιακών και άλλων Ελλήνων στρατιωτών εκ Ρουμανίας.
Αλλά κι ακόμη, πριν από τον Καραβιά, τον τόσο παρεξηγημένο αυτόν ήρωα και εξιλαστήριο θύμα «πολύ πριν εμφανισθούν στον πολεμικόν ορίζοντα οι γενναίοι ναυμάχοι της Ύδρας, των Σπετσών και των Ψαρών» οι Θιακοί προηγούνται και στον ναυτικό αγώνα με τις ναυτικές επιχειρήσεις του ποταμού Προύθου στις αρχές του Φεβρουαρίου του 1821, όταν τα εκεί Θιακά πλοία των “Αντωνίου Πατρικίου, Ευσταθίου Αλευρά, Αθανασίου Μαρούλη, Νικολάου Μαράτου, Σπυρίδωνος Αρσένη, Ευσταθίου Μακρή, Γεωργίου Δενδρινού, Πάνου Χαλικιόπουλου, Σπυρίδωνος Νικ. Σταθάτου, Σπυρίδωνος Αναστ. Σταθάτου, Διαμαντή Ζαμπέλη, Σπύρου Πεταλά Ακακίας, Γιακουμή Καραβιά, Ιωάννου Μαράτου και Αντωνίου Μαράτου κ.ά. επιτίθενται και συλλαμβάνουν τα Τούρκικα που πήγαιναν στο Γαλάτσι και λαφυραγωγούνται έτσι 250 χιλιάδες και πλέον γρόσια και σφάζονται τα πληρώματά τους στο στόμιο του Προύθου ποταμού!
Η συμβολή της Ιθάκης όμως στον απελευθερωτικό αγώνα του Έθνους δεν σταματά μόνον εδώ. Δεν άρχισε καν! Γιατί αν Θιακός έριξε το πρώτο βόλι και στην στεριά και στην θάλασσα, Θιακός έριξε και το τελευταίο. Θιακός ήταν και ο Στρατηγός Διονύσιος Ευμορφόπουλος ο οποίος στα 1829 στον Ωρωπό έδινε την τελευταία μάχη για την Ελευθερία και έκλεινε τον Ιερό Αγώνα για την ανεξαρτησία του Έθνους!
Θα μπορούσαμε να μιλάμε κυριολεκτικά επί ώρες πράγμα αδύνατον στα στενά χρονικά όρια μιας ομιλίας αναφερόμενοι, σε τόσους και τόσους Ιθακήσιους αγωνιστές. Γι’ αυτό ενδεικτικά και περιληπτικά θ’ αναφερθούμε σε μερικούς από αυτούς, αρκετούς όμως, ώστε να σχηματισθεί επαρκής και σαφής αντίληψή της συμβολής της Ιθάκης στην ελευθερία του Έθνους!
Λόγιοι, κληρικοί κυρίως αλλά και λαϊκοί, στην προεπαναστατική περίοδο – όταν δεν πολεμούσαν όπως ο μπουρλοτιέρης Γαβριήλ Καραβιάς-Τζεμπέρης στην επανάσταση του Ορλώφ.
Έτσι έχουμε σε διάφορες γωνιές της Ελλάδας ένδοξα Θιακά ονόματα να τιμούν την Ιθάκη όπως οι Ιερόθεος Δενδρινός, Χρύσανθος Καραβιάς και Αναστάσιος Καραβιάς στην Σμύρνη, ο Ιθακήσιος Παπαπέτρος στο Μεσολόγγι και στο Καρπενήσι, ο Γρηγόριος Ξανθόπουλος στην Ύδρα, ο Ευστάθιος Καραβιάς – Πιέρος στις Κυδωνίες (Αϊβαλή), ο Γρηγόριος Λεκατσάς ο Επίσκοπος Σαλώνων (Αμφίσσης), ο Ευστάθιος Καραβιάς – Πανταζάτος και ο αδελφός του Πέτρος στο Βραχώρι (Αγρίνιον), ο Διονύσιος Δρακούλης στην Πάρο και την Μύκονο, ο Μελέτιος Πεταλάς – Λιοσάτος στην Πάτρα, στην Άρτα και στο Μεσολόγγι, ο Σαμουήλ Κασσιανός στο Ξάντασι της Ρουμανίας, ο Αβράμιος Παΐζης στο Ιάσιον, ο Νικόδημος Βλασσόπουλος στο Βουκουρέστι, ο Πρόξενος της Ρωσίας Γεώργιος Βρεττός, ο Γεώργιος Δενδρινός στη Ρωσία και Κωνσταντινούπολη και τόσα άλλα ονόματα που είναι αδύνατον να περιληφθούν εδώ.
Ακόμα και στα πρώτα ιδρυτικά μέλη – τρίτο – της Φιλικής Εταιρίας, η οποία τόσα πολλά του χρωστά στην μύηση και στον προσηλυτισμό, έχουμε τον ενθουσιώδη, ζωηρό, επιμελημένης ανατροφής και γλωσσομαθέστατο Νικόλαο Γαλάτη, τον τόσο παρεξηγημένο λόγω του ενθουσιασμού και της αθυροστομίας του – που τον οδήγησαν στην εξόντωσή του – η οποία όμως δεν μπορεί να μειώσει την αξία των προσφερθεισών υπηρεσιών του και από τις αρχές του αιώνα μας συνεχώς η μνήμη του αποκαθίσταται και αναγνωρίζεται το έργον και η αξία του.
Αλλά στην Φιλική Εταιρία εκτός των άλλων απλών εταίρων ή προσωπικοτήτων και αξιωματούχων, όπως ο Ευάγγελος Μαντζαράκης, ο Πάνος Χαλικιόπουλος, ο Άγγελος Ροδοθεάτος, ο Ιωάννης Καραβιάς, ο Γεώργιος Βλησμάς, ο Φιόρος Ζαβός, κ.λπ., ανήκε και ο Γενικός Πρόξενος της Ρωσσίας στην Πάτρα Ιωάννης Βλασσόπουλος, ο οποίος είχε μυηθεί το 1819 από τον Αριστείδη Παππά και ήτο Πρόεδρος της Τοπικής Εφορείας της Φιλικής Εταιρίας στην Πάτρα.
Επίσης, στην Φιλική Εταιρία είχε μυηθεί ο Επίσκοπος Ευδοκιάδος Πόντου (σημερινής Τοκάτης) Γρηγόριος Δενδρινός, ο οποίος από του 1822 αρχίζει να δρα υπό διαφόρους οπλαρχηγούς και να συνεργάζεται με τους Νέγρη, Μαυροκορδάτο και Κουντουριώτη. Αποστέλλεται ακόμη στον Λίβανο και Συρία για να επαναστατήσει τους εκεί Χριστιανούς το 1825 και παρασκευάζει την αποτυχούσα εκστρατεία των Κριεζώτου, Καρατάσου και Μαυροβουνιώτη το 1826. Αλλά συνελήφθη στο Χαλέπιο απ’ τους Τούρκους, οι οποίοι τον πωλούν στους Αιγυπτίους, από τους οποίους ο Άγγλος τότε – 1828 – Πρόξενος Αλεξανδρείας Κόδριγκτων, τον απελευθερώνει και τον στέλνει στην Ζάκυνθο. Και μετά την απελευθέρωση τον βρίσκουμε Επίσκοπο Παλαιών Πατρών και Αιγιαλείας.
Ακόμη και ο Εθνομάρτυς Ευγένιος Καραβίας, ο Μητροπολίτης πρώην Φιλιππουπόλεως και τότε Αγχιάλου, ο οποίος συνελήφθη και απεστάλη στην Κωνσταντινούπολη για να απαγχονιστεί στις 10 Απριλίου 1821 μαζί με τους Μητροπολίτας Δέρκων Γρηγόριον, Εφέσου Διονύσιον, Νικομηδείας Αθανάσιον και τον Πατριάρχην Γρηγόριον τον Ε’, ήτο Ιθακήσιος, μέλος της Φιλικής Εταιρίας με πλούσια χριστιανική κι εθνική δράσιν, η οποία τον οδήγησε στην αγχόνη.
Δεν πρέπει όμως να λησμονηθεί και ο Μιχάλης Βρεττός, ο οποίος έλαβε το Αργυρούν Αριστείον και το σχετικό δίπλωμα (24 Μαΐου 1844) από τον τότε Βασιλέα Όθωνα για την δράση του στον υπέρ της Ανεξαρτησίας της Ελλάδος ηρωικό αγώνα.
Ο προαναφερθείς Συνταγματάρχης Γεράσιμος Π. Πέτας, ο οποίος έγραψε και απομνημονεύματα απ’ τον Ιερό Αγώνα του 1821, ανέκδοτα ακόμη, με τον τίτλο «Σημειώσεις, περιστατικά Επανάστασις 1821, Ιστορία. Οι απόγονοι του Οδυσσέως», έδρασε, μετά την αποτυχούσα επανάσταση της Ρουμανίας απ’ την οποία διασώθηκε, και στην Ελλάδα. Ας μας επιτραπεί όμως εν παρενθέσει να μεταφέρουμε εδώ μερικά αποσπάσματα από τα ανέκδοτα αυτά απομνημονεύματα του Συνταγματάρχου Πέτα, σχετικά με την Επανάσταση της Μολδοβλαχίας, που περιγράφει τα γεγονότα όπως ο ίδιος τα έζησε από κοντά σαν πολεμιστής, για να γίνουν γνωστά, τουλάχιστον τώρα, στους νεότερους:
«Ερχόμενος ο Φεβρουάριος 1821 μίαν νύκτα μας εμίλησαν να πάμε εις το Γαλάτσι, έχοντας έτοιμα 4 κιρλάτσια με θροφάς, με όπλα, με 4 κανόνια, μπαρούτες και με όλα τα αναγκαία του πολέμου. Πηγαινάμενοι έως το Μαρόβα πλησίον του Προύτου ποταμού, βρίσκομαι τον πόλεμο μεταξύ τα πλοία τα Ελληνικά όπου ξεχειμώνιαζαν εκεί, με τα καράβια τα Τουρκικα όπου επήγαιναν εις Γαλάτσι δια να εμπορευθούνε. Μη γνωρίζοντας οι Τούρκοι τι τρέχει τους εκυρίευσαν, ευρίσκοντες εις αυτά τα πλοία υπέρ 250 χιλιάδας γρόσια, και εδιαμοιράστηκαν, τα δε πληρώματα εσφάγησαν εις το στόμιον του Προύθου».
Έτσι περιγράφει τις πρώτες ναυτικές επιχειρήσεις στον Προύθο ποταμό και συνεχίζει για το Γαλάτσι:
«Μετά την τελείωσι ο Πόλεμος του Προύθου επήγαμε εις το Γαλάτσι και εκεί ευρήκαμε τον πόλεμο μεταξύ των δύο διοικητών. Και ο μεν τοπαξής ήταν από την Τουρκικήν Κυβέρνησιν…, ο δε χιλίαρχος Καραβιάς ήταν σταλμένος από τον ηγεμόνα προ χρόνων στρατιωτικός και πολιτικός εις την πόλιν του Γαλατσίου… και αμέσως υψώθη η σημαία της Ανεξαρτησίας της Ελλάδος και την αυτήν ημέραν εσφάγησαν όλοι οι Οθωμανοί και εμείναμε κύριοι εις την πολιτείαν».
Και παρακάτω εξιστορεί οτι «Μετά την τελείωσιν της σφαγής λαμβάνει διαταγήν (ο Καραβιάς) να πάγη εις το Δραγατσάνι, από τον Αρχιστράτηγο Υψηλάντη. Επήρε 250 καβαλλαρέους διαφόρους Έλληνες, Σέρβους και Βούλγαρους και ανεχώρησε. Εμάς δε μας επαράτησε εις τας διαταγάς του συναδέλφου του Αθαν. Καρπενησιώτη και Γεωργίου Πατρικίου Ιθακησίου και του απομάχου της Ρωσσίας Κοντογούρη… τα δε πλοία απαράτησε εις τον καπετάν Στάθη Αλευρά, καπετάν Νικολή Μαράτο και Καπετάν Ανδρέα Σφαέλλο (ήτο και αυτός Κεφαλλήνιος με το πλοίο του) όπως αυτοί κυβερνούν τα πλοία».
Ο Συνταγματάρχης Πέτας, ο οποίος μετά την αποτυχία του κινήματος κατέβηκε στην Ελλάδα μέσω Οδησσού με το πλοίον του Θιακού Αθανασίου Μαρούλη μαζί με τους επίσης Θιακούς Δράκο Δρακάτο, Διονύσιο Πρίμπα, Σάββα Συκιώτη, Κωνσταντίνο Καχρίλα, Αλεβίζο Σκολορή, Παύλο Γκιάφη, Γιάννη Αλιμεριώτη, Αναστάσιο Αρσένη και Αλέξανδρο Τρούπο, όπου αφού οπλίσθηκαν, τάχθηκαν κατ’ αρχάς υπό τον Οδυσσέα Ανδρούτσο – γέννημα κι αυτός της Ιθάκης που και γι’ αυτό έλαβε και το όνομα του Οδυσσέως – και ύστερα υπό τον άλλο Θιακό ήρωα, τον Στρατηγό Διονύσιο Ευμορφόπουλο, ο οποίος τους παρέλαβε στα Δερβένια και με τους άλλους Θιακούς που ήταν στο Σώμα του και συμμετείχαν στην καταστροφή του Δράμαλη και στους άλλους αγώνες.
Γιατί ο Διονύσιος Ευμορφόπουλος είχε συγκροτήσει, εξοπλίσει και συντηρούσε, πουλώντας το οικογενειακό του πλοίο, Σώμα από Θιακούς, Κεφαλλονίτες κ.λπ., και πολέμησε εκτός από την Ρουμανία, που ήταν Εκατόνταρχος του Ιερού Λόχου, στο Λάλα και στην Τρίπολη και στη μάχη κατά της Ακροπόλεως των Αθηνών. Κι ακόμη όταν αργότερα ο Κιουταχής είχε πολιορκήσει την Ακρόπολη, προκάλεσε την επέμβαση του Γάλλου Πλοιάρχου Le Blanc για έντιμο παράδοση των πολιορκουμένων.
Ακόμη πολέμησε στη Δυτική και Ανατολική Ελλάδα σε διάφορες επιχειρήσεις και διεκρίθη στις μάχες των Δερβενίων, της Καρυταίνης, του Βαλτετσίου, του Τρικόρφου, των Πλαταιών, του Κριεκουκίου, των Δερβενακίων, του Αγιουρίου, του Μαραθώνα, του Αιτωλικού, των Θερμοπυλών, των Θηβών, της Πάτρας, των Αθηνών και τέλος στον Ωρωπό, κλείνοντας το 1829 όπως είπαμε τον Αγώνα με το τελευταίο Βόλι.
Ονομαστός εξ άλλου έχει μείνει ο Θιακός Εκατόνταρχος του Ιερού Λόχου, ο Σπυρίδων Αντ. Δρακούλης, που χάθηκε μαζί με τους Παναγή Αλιδίνη, Χρήστο Σταύρακα, Παναγή Καραβία – Καρδαρά, Άγγελο Γιαννιώτη, Ευστάθιο Καραβιά – Γιαννούτσο και άλλους, στο Δραγατσάνι, και ο οποίος πριν από τον Αγώνα και για χάρη του μεταβαίνει εις Ρωσία προς συνεννόησή μετά του Καποδίστρια δια την κήρυξη της Επανάστασης και επιδιώκει και συνεννοείται μετά του Υψηλάντου δια τον σχηματισμό του Ιερού Λόχου, αφού πριν έγινε και ερασιτέχνης ηθοποιός για να αναπτερώσει το ηθικό των Ελλήνων και να βοηθήσει και οικονομικά την Φιλική Εταιρία στο τεράστιο έργο της.
Δεν θα τελειώσουμε όμως ποτέ, αναφέροντας την δράσι του καθενός Θιακού, τους ηρωισμούς και τα κατορθώματά τους. Γι’ αυτό σταματώντας την απαρίθμηση, αναφέρουμε ότι εξίσου σημαντική ήταν και η προσφορά της Ιθάκης στην φιλοξενία την οποίαν παρέσχε στους άλλους ελλαδίτες αγωνιστές του 1821 και στις οικογένειές τους, που κατά χιλιάδες τότε κατέφευγαν εδώ στην Ιθάκη και στα νησάκια μας, τον Κάλαμο και τον Καστό.
Ονόματα ξακουστά όπως ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ο Γεώργιος Βαρνακιώτης, ο πατέρας του Οδυσσέα Ανδρούτσου, του ήρωα του Χανιού, της Γραβιάς ο Λάμπρος Κατσώνης, ο Δημήτριος Μπουκουβάλας, ο Ανδρέας Καραΐσκος, ο Σακαρέλλος, ο Βαλτινός, ο Δυοβουνιώτης, ο Γυιός της Καλογρηάς ο Καραϊσκάκης και τόσοι άλλοι, πέρασαν, έμειναν, φιλοξενήθηκαν εδώ, γεννήθηκαν και βάπτισαν τα παιδιά τους κι εδώ πολλοί απ’ αυτούς εμεγάλωσαν κι ανδρώθηκαν
Σε χιλιάδες – ογδόντα και πλέον – ανέρχονται οι φιλοξενούμενοι μόνον στον Κάλαμο και τον Καστό, χωρίς να λογαριάζονται στο νησί επάνω της Ιθάκης. Είναι μια συμβολή κι αυτή έμμεση και ενεργός όπως ενεργός και έμμεσος είναι και η οικονομική ενίσχυση του Αγώνος – εκτός από το πολεμικό υλικό, τα τρόφιμα και τον ιματισμό που προαναφέραμε – στον εξοπλισμό και την συντήρηση κ.λπ. Σωμάτων (παράδειγμα Στρατηγού Ευμορφόπουλου, Λάμπρου Ζαβού, που διέθεσαν όλη την περιουσία τους, κ.λπ.) ή την παροχή χρηματικών ποσών, όπως ενισχύθηκε το Μοναστήρι της Αγίας Λαύρας για την προετοιμασία του Αγώνα απ’ τη Θιακιά οικογένεια Δενδρινού στις 27 Φεβρουαρίου 1821 με 500 τάλαρα.
Κι ακόμη η συμβολή των Θιακών πλοίων – εκτός των ναυτικών αγώνων – του Ανδρέου Δενδρινού, του Γερασίμου Βλασσοπούλου, του Αντωνίου Μαράτου και της οικογενείας Πάνου Πέτα, σχετίζεται και με τον επαναπατρισμό ολόκληρων Ελληνικών οικογενειών, γυναίκες και παιδιά, που μεταφέρονταν από το στρατό του Ιμπραήμ ως σκλάβοι, απ’ την Πελοπόννησο στην Αφρική, και τους οποίους ξανάφερναν στην Ελλάδα. Αξίζει να αναφερθεί ότι ο εκ των ανωτέρω Αντώνιος Μαράτος έσωσε τις οικογένειες του Πρίγκηπα Δημητρίου Μουρούζη και του Κωνσταντίνου Οικονόμου, του εξ Οικονόμων, και υπέρ τα εβδομήκοντα και πλέον άτομα, και ο Ευστάθιος Πεταλάς – Θεοφιλάτος – άλλος Θιακός καπετάνιος με το πλοίο του – την οικογένεια του Γεωργίου Καρατζά, μεταφέροντας την κρυφά απ’ την Κωνσταντινούπολη στην Οδησσό.
Αλλά δεν τελειώνει η δράσις και η συμμετοχή των Θιακών εδώ, όσον αντιπροσωπευτικά και περιληπτικά κι αν προσπαθήσαμε να τα απεικονίσουμε!
Είναι μεγάλη, πάρα πολύ μεγάλη, όπως και σε κάθε άλλη περίπτωση, πολεμική – στην ξηρά ή στην θάλασσα – ή και ειρηνική – στον πολιτισμό, στο εμπόριο, στην πρόοδο – αν μάλιστα αναλογισθεί κανείς πόσο μικρό είναι το νησί μας, που την εποχή εκείνη αριθμούσε περί τις 8-9 χιλιάδες κατοίκων, που πριν θάταν περισσότεροι αλλά λιγόστευαν δεδομένου ότι είχαν αρχίσει να αναπτύσσονται η ναυτιλία – πρώτοι οι Θιακοί και στην ναυπήγηση πλοίων – και η μετανάστευση, την οποία από τους πρώτους ακολούθησαν στην Ρουμανία, όπου ολόκληρη Θιακιά παροικία είχε δημιουργηθεί, κι ο Δούναβης ήταν γεμάτος Θιακά σελέπια.
Κλείνοντας, για να μην κουράσουμε άλλο με ονόματα και γεγονότα στα οποία συμμετείχαν Θιακοί, καταλήγουμε λέγοντας ότι είναι πολλή, και αστείρευτη η συμμετοχή μας στην απελευθέρωση του Έθνους, και πάσης μορφής, κι ας ήμασταν τότε εμείς οι Θιακοί, ως Επτανήσιοι, “Ελεύθεροι”. “Ελεύθεροι” κάτω από ξένη προστασία, από μια προστασία που δεν επέτρεπε να βοηθήσουμε τους άλλους σκλάβους αδελφούς μας, αλλά μας βασάνιζε – μια άλλη μορφή έμμεσης συμμετοχής και αγώνων – με πολλά και διάφορα βασανιστήρια, διώξεις κ.λπ.
