Ο ΑΠΡΙΛΗΣ ΚΑΙ ΟΙ ΓΙΟΡΤΕΣ ΤΟΥ

Απρίλης. Ο τέταρτος μήνας του χρόνου. Το όνομά του προέρχεται από το λατινικό ρήμα aperio που σημαίνει ανοίγω. Στην αρχαιότητα ήταν αφιερωμένος στη θεά Αφροδίτη γι’ αυτό λέγεται μήνας του Έρωτα. Ο Απρίλης είναι ανοιξιάτικος μήνας, γι’ αυτό τον λένε και “Ανοιξιάτη” και “Λαμπριάρη” και “Αγιωργίτη”, από τη γιορτή του Άη – Γιώργη.
Ο έρωτας έστησε χορό με τον ξανθόν Απρίλη.
λέει ο εθνικός μας ποιητής Σολωμός.
Ο Απρίλης είναι ο μήνας της ανθοφορίας:
Ο Απρίλης με τα λούλουδα κι ο Μάης με τα ρόδα
ή
Ο Απρίλης έχει τ’ όνομα κι ο Μάης τα λουλούδια.
Ο καιρός τον Απρίλη είναι γενικά καλός.
Απρίλης, Μάης, κοντά είναι το θέρος
ή
Τον Απρίλη και το Μάη,
παίρνε και ακαμάτη εργάτη
Συχνά όμως ο καιρός χαλάει με βροχές και κρύα, ακόμη και χαλάζι, γι’ αυτό τον λένε, όπως και τον Μάρτη, δίγνωμο.
“Το Μάρτη ξύλα φύλαγε μην κάψεις τα παλούκια
και τ’ Απριλιού τις δεκαοχτώ μην κάψεις τα καρούλια
(εννοεί τα καρούλια του αργαλειού που μπορεί να καούν στην ανάγκη).
Και τ’ Απριλιού στις δεκαοχτώ
ψόφησε η πέρδικα στ’ αυγό (δηλαδή από το κρύο)”.
Οι βροχές του Απρίλη πάντως είναι ευεργετικές για τις σπορές, αντίθετα από τις καλοκαιρίες και το ψιλόβροχο. Γι’ αυτό λένε:
Αν κάνει ο Μάρτης τρία νερά κι ο Απρίλης άλλα δύο
να δεις του Μάρτη τα κουκιά, τ’ Απρίλη τα σταράκια,
να δεις το γέρο κρίθαρο πως στίφτει τα μουστάκια.
ή
Τα νερά του Απρίλη, του φτωχού τα πλούτη.
Πρωταπριλιάτικο ψέμα
Μια χαριτωμένη συνήθεια είναι το πρωταπριλιάτικο ψέμα. Καθένας αυτή την ημέρα προσπαθεί κάποιον να γελάσει, π.χ. να τον στείλει κάπου οτι τον ζητούν. Το έχουν έτσι για γούρι. Ακόμη και οι εφημερίδες γράφουν την ημέρα αυτή μια εντυπωσιακή ψεύτικη είδηση. Το έθιμο αυτό είναι πολύ διασκεδαστικό και δημιουργεί ευχάριστη ατμόσφαιρα, είναι για το “καλό”.
Θρησκευτικά
Η σημαντικότερη γιορτή του Απρίλη είναι του Αγίου Γεωργίου στις 23. Αν συμπέσει μέσα στη Σαρακοστή, η γιορτή μεταφέρεται την Τρίτη της Λαμπρής. Το όνομα Γιώργος είναι πολύ συνηθισμένο και πολλοί γιορτάζουν του Αγίου Γεωργίου.
Τις περισσότερες χρονιές, το Πάσχα που είναι κινητή γιορτή, πέφτει μέσα στον Απρίλη.
Γιορτές του Πάσχα
Την πρώτη Κυριακή μετά την πανσέληνο της εαρινής ισημερίας, γιορτάζεται το Πάσχα, που πέφτει τις περισσότερες φορές Απρίλη και πότε – πότε Μάη. Το Πάσχα θεωρείται η μεγαλύτερη γιορτή της ορθόδοξης χριστιανοσύνης. Κορυφαίες στιγμές η Μεγάλη Παρασκευή και η Ανάσταση.
Προηγείται η εβδομάδα των Βαΐων, που ο λαός τη λέει “κουφή”, γιατί δεν ψάλλεται ο Ακάθιστος ή κάποια άλλη μεγάλη ακολουθία. Οι εκδηλώσεις αυτής της εβδομάδας επικεντρώνονται στο Σάββατο του Λαζάρου και την Κυριακή των Βαΐων. Το Σάββατο του Λαζάρου είναι αφιερωμένο στον “φτωχό” Λάζαρο, τον φίλο του Χριστού σύμφωνα με το Ευαγγέλιο, που όταν πέθανε τον ανάστησε ο Χριστός μετά από τέσσερις ημέρες. Σύμφωνα με την παράδοση, ο Λάζαρος τρόμαξε τόσο πολύ στον κάτω κόσμο, που πια δεν ξαναγέλασε στη δεύτερη ζωή του.
“Είδα φόβους, είδα τρόμους,
είδα βάσανα και πόνους”.
Το πρωί του Σαββάτου του Λαζάρου, τα παιδιά βγαίνουν παρέες – παρέες 3-4 μαζί και πηγαίνουν στα σπίτια να πουν το “Λάζαρο”.
Ακολουθεί η Μεγάλη Εβδομάδα, με νηστεία, και σταματούν τα τραγούδια και οι διασκεδάσεις. Είναι διάχυτη η θλίψη και οι πιστοί παρακολουθούν στις Εκκλησίες κάθε βράδυ τις ακολουθίες των Παθών. Ένα από τα πολλά λαϊκά τραγούδια για τη Μ. Εβδομάδα είναι και το ακόλουθο:
Μεγάλη Δευτέρα – ο Χριστός με τη μαχαίρα.
Μεγάλη Τρίτη – ο Χριστός εκρύφτη.
Μεγάλη Τετάρτη – ο Χριστός εχάθη.
Μεγάλη Πέμπτη – ο Χριστός ευρέθη
Μεγάλη Παρασκευή – ο Χριστός στο καρφί.
Την Μεγάλη Τρίτη το βράδυ ψάλλεται και το τροπάριο της Κασσιανής:
“Κύριε, η εν πολλαίς αμαρτίαις περιπεσούσα γυνή,
την σην αισθομένη θεότητα,
μυροφόρου αναλαβούσα τάξιν
οδυρομένη μύρα σοι προ του ενταφιασμού κομίζει,
οίμοι, λέγουσα, οτι νυξ μοι υπάρχει,
οίστρος ακολασίας
ζοφώδης τε και ασέληνος έρως της αμαρτίας.
Δέξαι μου τας πηγάς των δακρύων
ο νεφέλαις διεξάγων της θαλάσσης το ύδωρ.
Κάμφθητί μοι προς τους στεναγμούς της καρδίας
ο κλίνας τους ουρανούς τη αφάτω σου κενώσει.
Καταφιλήσω τους αχράντους σου πόδας,
αποσμήξω τούτους δε πάλιν
τοις της κεφαλής μου βοστρύχοις
ων εν τω παραδείσω Εύα το δειλινόν
κρότον τοις ωσίν ηχηθείσα
τω φόβω εκρύβη.
Αμαρτιών μου τα πλήθη
και κριμάτων μου αβύσσους
τις εξιχνιάσει, ψυχοσώστα Σωτήρ μου;
Μη με την σην δούλην παρίδης
ο αμέτρητον έχων το έλεος”.
Ο Κωστής Παλαμάς απέδωσε το τροπάριο αυτό ως εξής:
“Κύριε, γυναίκα αμαρτωλή
πολλά, θολά, βαριά τα κρίματά μου
μα, ω Κύριε, πως η θεότης σου
μιλά μες στην καρδιά μου ” κλπ.
Η Μεγάλη Παρασκευή είναι ημέρα μεγάλου πένθους. Δεν μαγειρεύουν και νηστεύουν από όλα. Πολλοί δεν τρώνε ούτε λίγο ψωμί. Πολύ πρωί τα παιδιά γυρίζουν στις γειτονιές και λένε “Τα Πάθη του Χριστού”, κρατώντας ένα δίσκο σκεπασμένο με μαύρο πανί και μέσα δεντρολίβανο και λεβάντα και ένα σταυρό ψάλλοντας τα “Πάθη”:
Σήμερον μαύρος ουρανός, σήμερον μαύρη μέρα,
σήμερον όλοι θλίβονται και τα βουνά λυπούνται…
Μόλις σουρουπώσει, οι καμπάνες χτυπούν για την ακολουθία του Επιταφίου, ψέλνονται τα εγκώμια του Χριστού “Η Ζωή εν τάφω”, “Αξιον εστί”, “Αι γενεαί πάσαι” και κατόπιν ξεκινάει η περιφορα του Επιταφίου στους δρόμους. Σε πολλά μέρη κατά την ώρα της περιφοράς καίνε τον “Ιούδα”.
Το πρωί του Μ. Σαββάτου η καμπάνα αναγγέλλει την “πρώτη Ανάσταση”. Αμέσως σπάνε διάφορα πήλινα αντικείμενα, “ρίχνουν το κομμάτι” και εύχονται καλή Ανάσταση και του χρόνου.
Η Ανάσταση γίνεται στις δώδεκα τα μεσάνυχτα. Αφού σβήσουν όλα τα φώτα, ο Ιερέας ανοίγει την Ωραία Πύλη κρατώντας τη λαμπάδα της Ανάστασης, λέγοντας “Δεύτε λάβετε φως”. Όλοι τότε πλησιάζουν τον Ιερέα με τις λαμπάδες τους να τις ανάψουν. Κατόπιν ο Ιερέας διαβάζει και αναστάσιμο Ευαγγέλιο και αμέσως μετά αναγγέλλει το “Χριστός ανέστη”. Έξω από την εκκλησία γίνεται τότε χαλασμός. Βαρελότα, πυροτεχνήματα, τρακατρούκες εκπυρσοκροτούν, οι καμπάνες χτυπούν χαρμόσυνα και όλοι αγκαλιάζονται μεταξύ τους και δίνουν το φιλί της αγάπης, όπως πολύ όμορφα το λέει και ο ποιητής Σολωμός:
Φιληθείτε γλυκά χείλη με χείλη,
πέστε Χριστός Ανέστη εχθροί και φίλοι.
Ύστερα ο κόσμος πηγαίνει στο σπίτι όπου τον περιμένει η “μαγειρίτσα”, η λαμπριάτικη σούπα που γίνεται από αρνίσια εντόσθια και χορδές.
Ανήμερα το Πάσχα συνηθίζεται σε πολλά μέρη να ψήνουν αρνί στη σούβλα, τον πασχαλιάτικο οβελία και οι παρέες ανταλλάσσουν επισκέψεις και ευχές.
Το απόγευμα στην εκκλησία ψάλλεται η Ακολουθία της Αγάπης, με αναστάσιμα τροπάρια, και έτσι επισφραγίζεται το μήνυμα της Ανάστασης του Χριστού που δεν είναι άλλο από την επικράτηση της αγάπης σε όλο τον κόσμο.
Τη Δευτέρα του Πάσχα γιορτάζεται ο Άγιος Γεώργιος, αν η κανονική ημερά της γιορτής του (23 Απριλίου) πέσει πριν από το Πάσχα. Την Παρασκευή της Διακαινησίμου είναι η γιορτή της Ζωοδόχου Πηγής, με πανηγύρια όπου υπάρχει φερώνυμος ναός. Η επόμενη Κυριακή είναι η Κυριακή του Θωμά και τη Δευτέρα ανοίγουν τα σχολεία. Ακολουθεί η Κυριακή των Μυροφόρων, προς τιμήν των γυναικών μαθητριών του Χριστού που πήγαν να επισκεφθούν τον τάφο κρατώντας μύρα και βρήκαν τον τάφο αδειανό και τον Χριστό Αναστημένο.

ΑΝTΡΕΑΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΤΟΣ
Από το βιβλίο του «Οι Μήνες κι οι Γιορτές στη Λαογραφία».