Ο ΑΡΧΙΔΟΥΚΑΣ ΛΟΥΔΟΒΙΚΟΣ SALVATOR ΚΑΙ ΤΟ ΘΙΑΚΙ

Ο φίλος της Ιθάκης και εξερευνητής σχεδόν κάθε μικρολίμανου και χωριού της Μεσογείου Αρχιδούκας της Αυστρίας Λουδοβίκος Salvator, Σαλβατώρος κατά τους Θιακούς που είχαν εξοικειωθεί μαζί του στα συχνά περάσματά του από το Θιάκι, γιατί καίτοι γαλαζοαίματος καθότι πρώτος ξάδερφος του Αυτοκράτορα Φραγκίσκου Ιωσήφ της δυαδικής μοναρχίας της Αυστρουγγαρίας, ήταν άνθρωπος απλός, σοβαρός (και όχι playboy που θα μπορούσε να είναι), δημοκρατικός και αξιαγάπητος και αφιέρωσε στο Θιάκι δύο πολύτιμους πολυτελέστατους και ογκωδέστατους τόμους, εξαιρετικά δυσεύρετους σήμερα. Οι τόμοι αυτοί δημοσιευμένοι και οι δύο στην Πράγα, τότε μέσα στα όρια της αυστρο – ουγγρικής επικράτειας, ο πιο μικρός με τον τίτλο Somertage ayf Ithaka (Θερινές Ημέρες στην Ιθάκη) (1903) και ο δεύτερος, παχύτερος κατά δύο τουλάχιστον εκατοστόμετρα από τον άλλο, δημοσιευμένος κι αυτός στην Πράγα δυο χρόνια αργότερα (1905) με τον παράλληλο τίιτλο Wintertage auf Ithaka, γύρω στα δέκα τούτος εκατοστόμετρα παχύς, περιλαμβάνουν περιγραφές απ’ όλο το νησί, ενδιαφέρον λαογραφικό υλικό – παροιμίες, ιδιωματικές θιακές λέξεις, χαρακτηριστικές θιακές φράσεις, ακόμα και θιακά δημοτικά τραγούδια και πληθώρα χαριτωμένων σκίτσων, χωριών, συνοικιών, εκκλησιών, καμπαναριών, λιμανιών, εξοχικών τοπίων, σπιτιών πλούσιων και φτωχών, αρκεί να τα ξεχώριζε κάτι – έργο πραγματικά μνημειώδες, που ζωντανεύει μπροστά μας, χάρη κυρίως στα ωραιότατα σκίτσα του, το νησί των πατέρων και των παππούδων μας.

Αυτά τα λίγα για τον Salvator και το έργο του τα αναφέρουμε εδώ από καθήκον, μια και δανειστήκαμε τόσα σκίτσα από τα δυο βιβλία του, για να ζωντανέψουμε κι εμείς μ’ αυτά το δικό μας το βιβλίο, αποτίοντας έτσι φόρο τιμής στον σοφό αυτό αριστοκράτη περιηγητή, αλλά και δίνοντας μ’ αυτό τον τρόπο την ευκαιρία στη γενιά μας να γνωρίσει κι αυτή το Θιάκι του τέλους του 19ου αιώνα. Άλλωστε, όπως αναφέραμε ήδη, τα βιβλία του Salvator είναι τώρα δυσεύρετα και οικονομικώς απρόσιτα και βρίσκονται κυρίως σε βιβλιοθήκες της Κεντρικής Ευρώπης και σε μερικές ιδιωτικές συλλογές, δώρα που έκανε ο ίδιος σε ανθρώπους που είχε γνωρίσει και εκτιμήσει στις περιπλανήσεις του με τις δύο θαλαμηγούς του “Πόλα” και “Νηρηίδα”. Στο Θιάκι είχε σχετιστεί στενά, όπως αναφέρει και ο ίδιος στο έργο του, με τους γιατρούς Ν. Κολυβά και Ιπποκράτη Κοκκίνη, και με τους λόγιους Αθανάση Λεκατσά και Νίκο Παυλάτο. Προπολεμικά το δίτομο έργο του για την Ιθάκη υπήρχε στο Κολυβέϊκο σπίτι στη Λεύκη, όπως με είχε βεβαιώσει στο Λονδίνο ο αλησμόνητος φίλος μου Κώστας Δ. Κολυβάς (θύμα του δεύτερου Παγκόσμιου πολέμου) από την Λεύκη, την οποία φαίνεται πως αγαπούσε ιδιαίτερα ο Σαλβατώρος, γιατί τα χρόνια εκείνα η Λεύκη ήταν πιο συγκεντρωμένη ως χωριό, πιο νοικοκυρεμένη και πιο γραφική από το σημερινό μετασεισμικό χωριό. Επιπλέον η Λεύκη ήταν και είναι το πρωί τα καλοκαίρια πιο δροσερή από τ’ άλλα χωριά της Ιθάκης, γιατί αργεί εκεί να πιάσει ο ήλιος, και ο εωθινός περίπατος (κάτι που αγαπούσε ο Σαλβατώρος) εξαιρετικά ευχάριστος.
Δεν ξέρω αν ο Δήμος Βαθιού έχει τιμήσει τον Αυστριακό συγγραφέα, τον μεγάλον αυτόν εραστή της Ιθάκης, δίνοντας τ’ όνομά του σε κάποιο δρόμο, αν όμως όχι, νομίζω οτι η εκπλήρωση της υποχρεώσεώς μας αυτής δεν επιτρέπεται να καθυστερήσει άλλο. Ο καταλληλότερος δρόμος γι’ αυτή τη δουλειά μου φαίνεται ο δρόμος της Λούτσας, που έβαλε κι έφτιαξαν με έξοδά του ο ίδιος ο Σαλβατώρος σε ένα του πέρασμα από το Θιάκι. Στον ίδιο οφείλεται και το μονοπάτι που, ακολουθώντας τη βραχώδη ακτή παράλληλα με τη θάλασσα, οδηγεί στον Άγ’ Αντρέα και το Φανάρι του Άγ’ Αντρέα στην μπούκα του πόρτου.
Ένας άλλος Θιακός που έχει τα σπάνια βιβλία του Σαλβατώρου είναι ο Ν. Στ. Βλασσόπουλος του Λονδίνου, που είχε την ευγενή καλωσύνη (για την οποία και ευχαριστώ εδώ) να μου επιτρέψει να ξεσηκώσω πολλά από τα σκίτσα που δημοσιεύω εδώ.
Περισσότερα για τον Σαλβατώρο θα βρει ο ενδιαφερόμενος στο Ημερολόγιο Ιθάκης του 1929, όπου επίσης δημοσιεύονται μερικά σκίτσα από τα δυο βιβλία του, σε σύντομο αλλά και δόκιμο σημείωμα του αείμνηστου Θόδωρου Τζαβέα, όπου γίνεται λόγος και για τα άλλα έργα του Αυστριακού περιηγητή, συγγραφέα και καλλιτέχνη. Για τον Σαλβατώρο ήξερα κι εγώ λίγα πράγματα από αφηγήσεις του πατέρα μου, που τον είχε γνωρίσει και βοηθήσει στο Κιόνι, όταν έκανε εκεί τριγωνομετρικές μετρήσεις για τον χάρτη της Ιθάκης, χάρτη που δημοσιεύεται στο τέλος του δεύτερου τόμου του έργου του.

Π. Γ. ΚΑΛΛΙΝΙΚΟΣ