Ο ΕΠΑΡΧΟΣ ΙΘΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΗΛΙΑ ΖΕΡΒΟΥ ΙΑΚΩΒΑΤΟΣ

ΥΠΟΨΗΦΙΟΣ ΒΟΥΛΕΥΤΗΣ ΣΑΜΗΣ
Ο πρωτομάστορας της ριζοσπαστικής ιδέας Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος (1), απογοητευμένος από τις πολιτικές εξελίξεις, τόσο εκείνες των τελευταίων χρόνων πριν την Ένωση, όσο και από όσες επακολούθησαν μετά από αυτήν, στάθηκε στην πιο κρίσιμη περίοδο και της τοπικής και της εθνικής ιστορίας μας, μακριά από την πολιτική.
Οι πρώτες οδήγησαν σε μία Ένωση που κάτω από τον μανδύα της εθνικής αποκατάστασης, εξυπηρετήσανε τα μακροπρόθεσμα συμφέροντα της αγγλικής διπλωματίας. Οι δεύτερες, παγιδευμένες μέσα στα δόκανα του κοντσαμπασισμού, αντί να προσφέρουνε την πολιτική ανανέωση στον ελλαδικό χώρο, όπως την ονειρεύτηκαν οι επτανησιώτες αγωνιστές, μεταφέρανε τα μικρόβια του κομματαρχισμού και στα Επτάνησα, μολύνοντάς τα για χρόνια και διαστρεβλώνοντας το αγωνιστικό ήθος τους.
Η πολιτική αποχή του Ηλία Ζερβού ήρθε σαν αντίδραση αυτών των διαπιστώσεων. Κουρασμένος, λένε οι επικριτές του, υπόκυψε στη φθορά της πάλης!… Αηδιασμένος, λένε οι υποστηρικτές του, θέλησε να μείνει καθαρός από το μίασμα της πολιτικής συναλλαγής!… Το μόνο βέβαιο, πως στο κορύφωμα της βιολογικής και πολιτικής του ωριμότητας, αποσύρθηκε στο περιθώριο και της πολιτικής και της κοινωνικής ζωής, εγκαταλείποντας τη σκυτάλη του αγώνα σε χέρια ανάξια και αφήνοντας τους άσχετους να καπηλεύονται το όνομα και τις αρχές του, προκειμένου να αποκτήσουν πολιτική περιβολή (2).
Ο δρόμος που με τόσο μόχθο, δάκρυ και αίμα χαράκτηκε, σαν ελπιδοφόρα ροή του λαϊκού κινήματος, έμελλε για χρόνια πολλά να αποτελέσει την ανοιχτή και ανεξέλεγκτη δίοδο από όπου οι επαγγελματίες της πολιτικής θα προωθούν τις δικές τους, τις ατομικές θέσεις, χωρίς ιδεολογικό υπόβαθρο, χωρίς οραματισμούς, χωρίς ηθικά ερείσματα.
Το ξέκομα του Ηλία Ζερβού, καθώς και του συναγωνιστή του Ιωσήφ Μομφεράτου, είναι, από την πλευρά τους, σφάλμα… Για τις πολιτικές εξελίξεις του τόπου, θα αποβεί μία συμφορά… Χωρίς ηγεσία με ιδεολογική συνέπεια, ο λαός θα πέσει στα χέρια των δημοκόπων, που για χρόνια θα τον ταλανίζουν, για να τον οδηγήσουν, τελικά, εξουθενωμένον, στην αλλοτρίωση.
Στο βώμο των ιδεολογικών του οραματισμών, ο Ηλίας Ζερβός δεν θυσίασε μόνο την υγεία του, την ελευθερία του και την περιουσία του. Θυσίασε και την ίδια την οικογένειά του. Σπουδασμένος ο ίδιος στο Πανεπιστήμιο της Δύσης, με αφάνταστη ευρύτητα γνώσεων και πολύπλευρη μάθηση, στέρησε από τα παιδιά του το δώρο της ανώτατης παιδείας. Αν εξαιρέσουμε τις κόρες του, που είχαν κάποια πνευματική καλλιέργεια, που πρέπει να αποδοθεί μάλλον στις προσπάθειες της μητέρας τους Χρυσάνθης, παρά τις ανύπαρκτες φροντίδες του πατέρα τους, που τα χρόνια εκείνα τον απορροφούσε η πολιτική και ο αγώνας, τα αγόρια του έπρεπε από τις περιστάσεις να αρκεστούν στην παιδεία που μπορούσε να εξασφαλίσουν μέσα στο νησί τους. Για τούτο κανένα τους δεν έχει αξιόλογο τίτλο σπουδών, ή ανώτερο πτυχίο!
Κληρονόμησαν όμως, παρά τις αντιθέσεις και αντιρρήσεις του πατέρα τους, το πάθος της πολιτικής… Εκείνης της πολιτικής που ο ίδιος ο Ηλίας είχε καταδικάσει, αρνούμενος και την ιδιότητα του βουλευτή, όταν εκλέχτηκε, και την πρόσκληση του βασιλιά να ηγηθεί κυβερνητικού σχήματος, όταν του προτάθηκε.
Ο πρωτότοκος ο Αναστάσιος, στη δεκαετία του ’70, τοποθετήθηκε Έπαρχος Ιθάκης, θέση που διατήρησε μέχρι τον Ιούλιο του 1879.
Η θέση του Έπαρχου, όπως και εκείνη των Νομαρχών, που ήταν η προϊστάμενη αρχή, τα χρόνια εκείνα, ήταν καθαρά πολιτική θέση. Με τα δεδομένα αυτά, ο Αναστάσιος πρέπει νάτανε ενταγμένος σε κάποια πολιτική παράταξη, που δεν είναι και απαραίτητο να της έμενε πιστός σε όλες τις ακόλουθες εκλογικές φάσεις.
Είναι η εποχή που ο θάνατος του Δεληγιώργη και του Βούλγαρη ενίσχυσαν τη θέση του Κουμουνδούρου και άνοιξαν το δρόμο για μία λαμπρή πολιτική σταδιοδρομία στον Χαρίλαο Τρικούπη. Ο Θρασύβουλος Ζαΐμης είναι ο πολιτικός που αρχίζει να χάνει έδαφος, το οποίο κερδίζει ένας νέος Πελοποννήσιος πολιτευτής, ο Θεόδ. Δεληγιάννης.
Μέσα στο πολιτικό αυτό κλίμα με τις έντονες διαφοροποιήσεις και ανακατατάξεις, προκηρύσσονται οι βουλευτικές εκλογές για τις 23 Σεπτεμβρίου 1879. Οι εκλογές αυτές στο νησί μας είναι από τις πιο βίαιες και αιματηρές. Είναι οι εκλογές που οι σχηματοποιημένες τοπικές πολιτικές ομάδες, κάτω από κάποιο γενικότερο έμβλημα ή ηγέτη, αφήνουν ξεκάθαρα να διαγραφεί και η ιδεολογική και η ταξική τους προέλευση. Οι παλαιοί Καταχθόνιοι συσπειρωμένοι, αντιμάχονται τους βασιλόφρονες νεοριζοσπάστες και τους πράκτορες της Υψηλής Αστυνομίας και εκείνοι τους “υποψήφιοις της Ιονικής Τράπεζας”, που προσπαθεί, δια της πολιτικής, να ανανεώσει τα εκδοτικά της προνόμια στα νησιά.
Πρόκειται για ένα σημαντικό σταθμό της τοπικής πολιτικής ιστορίας μας, για τούτο δεν είναι καθόλου συμπτωματικό που στις εκλογές αυτές κατέρχονται με κοινό φιλολαϊκό πρόγραμμα, και για τούτο ριζοσπαστικό, δύο “Ανεξάρτητοι”, οι Ρόκκος Χοϊδάς και Γεράσιμος Μουσούρης (3).
Δεν μας προκύπτει σε ποιά πολιτική παράταξη είναι τοποθετημένος αυτή την εποχή ο Αναστάσιος Ζερβός. Πάντως δεν ακολουθεί τις αρχές του πατέρα του… Τα μηνύματα του ριζοσπαστισμού ερμηνεύονται από του δύο “Ανεξάρτητους” υποψήφιους της επαρχίας Κραναίας το δικηγόρο και δόκιμο δημοσιογράφο Γεράσιμο Μουσούρη και το νομικό Ρόκκο Χοϊδά (4). Με κανένα τους ο Αναστάσιος δεν διατηρεί ούτε σύνδεσμο ούτε επαφή. Μάλιστα για τους δύο αυτούς υποψήφιους, καθώς και για πολλούς σύγχρονούς τους, η αποδοχή εκ μέρους του Ηλία Ζερβού του τίτλου του Σύμβουλου Επικράτειας τον κατέταξε στη χορεία των συμβιβασμένων με το στέμμα (5).
Ο Αναστάσιος, μόλις προκηρύσσονται οι εκλογές, σπεύδει να τηλεγραφήσει στη Νομαρχία την παραίτησή του από το Επαρχιακό αξίωμα, προκειμένου να υποδυθεί στον εκλογικό αγώνα.

823-53/10.7.1879 Αριθ. 1966-6182
Νομαρχία Κεφαλληνίας
Προτιθέμενος υποδυθήναι βουλευτικόν αγώνα εν τη επαρχία Σάμης, επέδωκα χθες Προέδρω Πρωτοδικών Κεφαλληνίας παραίτησίν μου, συμφώνως διατάξεσιν νόμου ειδοποιήθη Υπουργείον, αύριον δε αναχωρών παρεδόθη υπηρεσία Γραμματεί.
Έπαρχος Ιθάκης
Α. Ζερβός (6)

Όχι μόνο η Νομαρχία Κεφαλονιάς αλλά και το Υπουργείο Εσωτερικών, παρακάμπτοντας την παραίτηση του Έπαρχου Ιθάκης, αντιδρούν με πρωτάκουστο τρόπο, σε μια ολοφάνερη προσπάθεια να ματαιώσουν την υποψηφιότητα και να απομακρύνουν από την περιοχή τον Αναστάσιο. Με Β. Διάταγμα που δημοσιεύθηκε στις 27 Ιουλίου, δεκαεφτά δηλαδή ολόκληρες μέρες μετά τις τηλεγραφικές αναφορές, μετατίθεται ο Έπαρχος Ιθάκης Αναστάσιος Ηλία Ζερβός στην επαρχία Ευρυτανίας και στη θέση του τοποθετείται ο Έπαρχος Ξηροχωρίου Αθανάσιος Καραχρήστος (7). Η Νομαρχία με το 6030-1507/8.8.1879 έγγραφό της, κοινοποιεί στον Έπαρχο Ιθάκης την μετάθεσή του και τον διατάσσει να μεταβεί χωρίς καθυστέρηση στη νέα του έδρα, χωρίς να αναφέρεται καθόλου στην παραίτηση που υποβλήθηκε τόσο στην ίδια όσο και στο Υπουργείο.
Δεν είναι όμως μόνο ο Ζερβός που προξενεί με τη στάση του πονοκέφαλο στο Υπουργείο σε παραμονές μάλιστα εκλογών, που όλοι υποβλέπονται, δημιουργώντας πρόσθετα προβλήματα. Η τακτική που τηρείται απέναντί του από την Κυβέρνηση αποσκοπεί στο να κρατηθεί στο Επαρχείο απομακρυνόμενος από την περιοχή του, για να ματαιωθεί η υποψηφιότητά του. Τούτο ίσως είναι μία ένδειξη πως ο Έπαρχος δεν εκτίθεται κάτω από την Κουμουνδουρική σημαία. Ανήκει δηλαδή στους “ανθυπουργικούς” όπως τους ονομάτιζαν τότε, τους οποίους στις εκλογές αυτές η παράταξη του πρωθυπουργού επολέμησε με κάθε θεμιτό και αθέμιτο μέσον.
Ο Καραχρήστος, άλλος απείθαρχος, δεν εννοεί και αυτός να υπακούσει αρνούμενος να μετατοπιστεί από το Ξηροχώρι και να μεταβεί στην Ιθάκη, για να αναλάβει τα καθήκοντά του. Για τούτο, με νεότερο Β. Διάταγμα, ο μεν Αθανάσιος Καραχρήστος “απαλλάσεται της υπηρεσίας”, στη θέση του δε στο Επαρχείο Ιθάκης μετατίθεται ο Έπαρχος Θήρας Γεώργιος Βαρβαρήγος (8). Όσο για “τον εν Ιθάκη διατρίβοτα μέχρι τούδε Έπαρχον Ευρυτανίας κ. Αναστάσιον Ηλ. Ζερβόν” εντέλλεται η νομαρχία να του επιδώσει “επί αποδείξει” το έγγραφο της μετάθεσής του και συνέχεια να το προωθήσει στο Υπουργείο (9).
Τις μέρες αυτές ο Αναστάσιος βρίσκεται στο Αργοστόλι, έχοντας, ως το εγνωστοποίησε, εγκαταλείψει την έδρα του στο Βαθύ και αρνούμενος να μεταβεί στη νέα. Η επίσκεψή του στην πρωτεύουσα του νομού όπου είναι εγκατεστημένη η πατρική του οικογένεια, εκτός από οικογενειακούς λόγους, φαίνεται να’ χει σχέση με την υποβολή της υποψηφιότητάς του.
Ο δήμαρχος Κρανίων Βικέντιος Καρύδης εντέλλεται από τον Νομάρχη να επιδώσει το αποδεικτικό (10). Ήδη όμως ο Αναστάσιος πρόλαβε να αναχωρήσει για τη Σάμη, όπου αρχίζει τις προεκλογικές περιοδείες του. Σ’ αυτή την περιοχή θα τον πετύχει ο δήμαρχος Σαμαίων Γ. Ζερβός, όπου κατά την εντολή, του επέδωσε “επί αποδείξει” τη διαταγή του Υπουργειου, στην οποία ο Αναστάσιος δεν έδωσε την ελάχιστη σημασία (11).
Με σύστημα, μεθοδικότητα και τακτική παλαιοκομματική, ολοκλήρωσε τις προεκλογικές επαφές του έτσι ώστε να υπερισχύσει των αντιπάλων του. Η καταμέτρηση τον ανέδειξε βουλευτή Σάμης. Αξίωμα που κέρδισε και στην επόμενη εκλογική αναμέτρηση του 1881 (12).
Ο άλλος από τους επιζήσαντες γιούς του Ηλία Ζερβού, ο Σωκράτης, διευθυντής του Ταμείου, εξέθεσε και αυτός υποψηφιότητα στα 1902, χωρίς επιτυχία, σε εποχή που οι γονείς του και ο αδελφός του είχαν πεθάνει.
Οι ερωτοτροπίες των γιών του Ηλία Ζερβού Ιακωβάτου με την πολιτική, άγνωστές μας ως τώρα, αποσιωπούνται τελείως στα χειρόγραφα του πατέρα τους, όπως συστηματικά αποσιωπάται και κάθε τι που αφορά την ιδιωτική και οικογενειακή του ζωή. Ενώ στις αφηγήσεις του στα πολιτικά θέματα η απολογητική του είναι πολλές φορές σχολαστική και κουραστική.
Και όσον αφορά το Σωκράτη μπορεί το πολιτικό του μικρόβιο να το μπολιάστηκε από τον Αναστάση, μετά το θάνατο του πατέρα τους, στην προσπάθειά του να τον διαδεχθεί στον πολιτικό στίβο (13), έτσι ο Ηλίας δεν πρόλαβε να το ζήσει. Αποκλείεται όμως η άγνοια για τις κινήσεις του Αναστάσιου, τις οποίες καθόλου απίθανο, με την πίκρα φωλιασμένη στην ψυχή του, να μην ενέκρινε, σαν ξένες και αντίθετες προς την τακτική που τηρούσε και τις αρχές που είχε χαράξει σαν μελλοντική πορεία του απέναντι στην εξουσία της Αθήνας.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Βλ. γι’ αυτόν Ηλία Τσιτσέλη, Κεφαλληνιακά Σύμμικτα, Α’, εν Αθήναις 1906, σελ. 143 και συνεχ.
2. Βλ. Ηλία Ζερβού Ιακωβάτου, Βιογραφία συντεθείσα παρ’ αυτού του ιδίου, επιμέλεια κ.τ.λ. Χ. Θεοδωράτου, Εν Αθήναις 1974, σελ. 117-118.
3. Ελπίζω σύντομα να προσφέρω στο αναγνωστικό κοινό την ευκαιρία να ενημερωθεί πάνω στην άγνωστη αυτή σελίδα της ιστορίας του τόπου μας, με την κυκλοφορία του βιβλίου μου “Ρόκκος Χοϊδάς, ο επίγονος των ριζοσπαστών”.
4. Ο Γεράσιμος Μουσούρης, νεότατος στην ηλικία, είναι νεοφώτιστος στην πολιτική. Ο Ρόκκος Χοϊδάς βουλευτής της ίδιας επαρχίας στα 1875, παραιτήθηκε από το αξίωμα για λόγους ευθιξίας, υπηρετώντας με την ενέργειά του, αθέλητα, τους στόχους των αντιπάλων του.
5. Βλ. Η. Ζερβού Ιακωβάτου, Αυτοβιογραφία ό.π., σελ. 119.
6. Τοπικό Ιστορικό Αρχείο Κεφαλονιάς (Τ.Ι.Α.Κ.) Βασίλειο της Ελλάδας, αταξινόμητα στο φάκελλο με προσωρ. αριθ. 119. Τηλεγράφημα 1966-6182 της 10 Ιουλίου 1879 του Έπαρχου Ιθάκης, προς τη Νομαρχία Κεφαλληνίας.
7. Τ.Ι.Α.Κ. ό.π.φ. 119, έγγραφο 29405/1.8.1879 του Υπουργείου Εσωτερικών προς τον κ. Νομάρχην Κεφαλληνίας.
8. Τ.Ι.Α.Κ. ό.π.φ. 119, έγγραφο 30221/7.8.1879 του Υπουργείου Εσωτερικών προς τον κ. Νομάρχην Κεφαλληνίας
9. Είναι αξιοσημείωτο πως το έγγραφο τον χαρακτηρίζει “Έπαρχον Ευρυτανίας”, τίτλο που μόνο στα χαρτιά απέκτησε, παραβλέποντας την παραίτησή του.
10. Τ.Ι.Α.Κ. ό.π., φ. 119, έγγραφο 623-1576/15, 14 Αυγούστου 1879 της Νομαρχίας Κεφαλονιάς προς τον δήμαρχον Κρανίων.
11. Τ.Ι.Α.Κ. ό.π., φ. 119, έγγραφο 145/20.8.1879 του δήμαρχου Κρανίων προς τον δήμαρχο Σαμαίων. Έγγραφο 746 Δ 162/1.9.1879 του δήμαρχου Σαμαίων προς τον δήμαρχο Κρανίων. Έγγραφο 1592/3.9.1879 του δήμαρχου Κρανίων προς την βασ. Νομαρχίαν Κεφαλληνίας. Έγγραφο 6967 Δ 1880/8, 7 Σεπτεμ. 1879 του Νομάρχη Κεφαλληνίας προς το Υπουργείο Εσωτερικών.
12. Η.Τσιτσέλη, ό.π., Β’, εν Αθήναις 1960, σελ. 608.
13. Ο πρωτότοκος γιός του Ηλία Ζερβού Ιακωβάτου, Αναστάσιος, γεννήθηκε στις 16 Απριλίου 1845 και πέθανε στα 1897. (E.R. RANGABE, LIVRE D’ OR DE LA NOBLESSE IONIENNE, VOL. II CEPHALONIE, σελ. 702-703).

ΑΓΓΕΛΟ – ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΔΕΜΠΟΝΟΣ
Περιοδικό «το μώλυ» τεύχος 2, Οκτώβριος – Νοέμβριος 1988, σελ. 90-92

Προσωπογραφία του Ηλία Ζερβού-Ιακωβάτου, ελαιογραφία σε μουσαμά του Γ. Άβλιχου, 1895. (Διαστάσεις 0.52 x 0.63 m), Εθνικό Ιστορικό Μουσείο