ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΝ ΝΗΣΟΥ ΙΘΑΚΗΣ ΤΟ 1897

Μια περιγραφή της Ιθάκης στο «ΠΑΝΟΡΑΜΑ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ» που εκδόθηκε στην Αθήνα το 1897 από το «Εκδοτικόν κατάστημα Γεωργίου Δ. Φέξη»
«Η νήσος αύτη δύναται να χαρακτηρισθή ως συνέχεια της Κεφαλληνίας ής χωρίζεται δια του ομωνύμου πορθμού (Φισκάρδο ή Βισκάρδο παρά των εντοπίων καλουμένου, από του κατακτητού Ροβέρτου Guiscard).Οι Ιθακήσιοι διατείνονται οτι ανεύρον εις τινα της νήσου μέρη, μάλλον επί ισχυρισμών φιλελλήνων στηριζόμενοι, λείψανα των αρχαίων πόλεων, έτι δε την πηγή Αρέθουσαν, το υψηλόν βουνόν εις τους πρόποδας του οποίου ο Ευμαίος έβοσκε το ποίμνιόν του και μάλιστα αυτό τούτο του Οδυσσέως το ανάκτορον. Αλλά δεν απαντώμεν πλέον τα σύσκια δάση άπερ εκάλυπτον ποτέ την νησίδα. Οι εντόπιοι εισί λίαν υπερήφανοι δια την πατρίδα των και απ’ ουδεμιάς σχεδόν οικογενείας ελλείπουσιν αι Πηνελόπαι, οι Οδυσσείς και οι Τηλέμαχοι. Η ιστορία όμως εκφυλίζει και τούτους όπως τόσους άλλους των κατοίκων της νυν Ελλάδος. Κατά τον μεσαίωνα όντως η νήσος αύτη ηρημώθη σχεδόν εντελώς και η Βενετία διένειμε το 1504 τας γαίας της εις αποίκους εκ της Ηπείρου προ πάντων, προς μεταβολήν της αυχ ηράς ταύτης ερήμου εις εμπορικόν σταθμόν, εκ τούτου ανεμίχθησαν έκτοτε εις το εγχώριον ιδίωμα πλείσται Αλβανικαί λέξεις. Πολύ δε πιθανόν οτι του Ομήρου η Ιθάκη δεν συνέπιπτε προς ταύτην ή οτι ουδέ καν εγνώριζε τοιαύτην τινά ο πατήρ της ποιήσεως. Επίσης δε η νησίς Αστερίς ήν αναγράφει διλίμενον, δεν υπάρχει πλέον μεταξύ Κεφαλληνίας και Ιθάκης, καταστραφείσα εντελώς ως φαίνεται υπό των καθιζήσεων του εδάφους, διότι εν τη σκοπέλω Δασκαλειό ουδέν ίχνος αυτής παρατηρείται.
Η Ιθάκη, Θιάκι κοινώς καλουμένη, περιέχει τοπία εξόχου θέας, ασφαλή δ’ ορμητήρια, είναι άριστα καλλιεργημένη και κατοικείται υπό λαού ευρώστου και ειλικρινούς, όστις κατά τον ενθουσιώδη Σλήμαν “θα ήναι ο εναρετώτερος των λαών”. Μεταξύ των Ιθακήσιων κατά τον E. Reclus δεν υπάρχουσι μήτε πλούσιοι μήτε πτωχοί, και μόνος ο προς τα ταξείδια έμφυτος αυτοίς έρως, ωθεί μέγαν αριθμόν Ιθακησίων εις τον εκπατρισμόν, διο και τους συναντά τις εις όλας τας πόλεις της Ανατολής ιδία και της Ρωμουνίας.
Η Ιθάκη, έχουσα έκτασιν 93 τετρ. χιλιομ. και περίμετρον 42 μιλίων, παράγει ετησίως 230 – 240 χιλιάδας λίτρας σταφίδος, 900.000 – 1 εκατομ. οκάδας αρίστου οίνου και πλέον των 350.000 οκ. ελαίου, έχει 5 αμαξιτάς οδούς ολικού μήκους 32 1/2 χιλιομέτρων και δύο λιμενικούς φανούς. Ως προς την ναυτιλίαν οι Ιθακήσιοι κέκτηνται 19 ατμόπλοια τόνων 14.656 και πληρώματος 302 ανδρών και 60 ιστιοφόρα τόνων 35.000 περίπου. Κατοικείται δε η νήσος υπό 9.500 ψυχών και διαιρείται διοικητικώς εις 4 δήμους.
Οι Ιθακήσιοι εν τουτοις, μεθ’ όλας τας αμφισβητήσεις της προγονικής των δόξης, επιδεικνύουν ακόμη εις τον περίεργον ξένον το φρούριον του Οδυσσέως, το Άντρον των Νυμφών, την Πηγή της Αρεθούσης, και την εγγύς του χωριού Σταυρός τιθεμένην “Σχολήν του Ομήρου”. Η νήσος, χωριζομένη εις δύο τμήματα δια στενωτάτου λαιμού, μόλις έχοντος πλάτος 620 μέτρων και εκατέρωθεν του οποίου σχηματίζονται δύο κόλποι: ο προς Α βαθύτατος Αετός, σκεπάζεται από συνεχή βουνοσειράν ής το ύψος μόλις είναι 122 μ. εις τον λαιμόν τούτον και ήτις έχει υψηλοτέρας κορυφάς την Ανωήν (807 μ.) προς Β, και τον Αγ. Στέφανο (671 μ.) προς Ν. Εκ δε των οικισμών αυτής σημειωτέοι: – το Βαθύ ή Ιθάκη εις τον μυχόν του ανατολικώς του Αετού ανοιγομένου ομων. βαθυκόλπου, ού την θέαν της εισόδου φράττει το όρος Νήριτον (Αυγή), ομοιάζοντος μάλλον προς περίβουνον λίμνην παρά προς κόλπωσιν ακτής. Είν’ εκτισμένη αμφιθεατρικώς από της παραλίας προς τους πρόποδας των υπερκειμένων βουνών, έχει δε ωραίας οικοδομάς με κομψότατα κηπάρια, οδούς ευρείας και λίαν καθαράς, λαμπράν προκυμαίαν, όπου γίνεται ο περίπατος των κατοίκων, πλατείαν ωραίαν εγγύς του λιμένος, ήν κοσμεί το Δημαρχείον και η λέσχη “Πηνελόπη”, εν ώ εντός του λιμένος επί νησίδος υψούνται αι σωφρονιστικαί φυλακαί, κάλλιστον υδραγωγείον μετ’ αφθόνων υδάτων, ενώ η νήσος, γενικώς εξεταζομένη υποφέρει εκ λειψυδρίας.

Διαιρείται δ’ η πόλις εις δύο μεγάλας συνοικίας: “Πεταλάτα” και “Καραβάτα”, ονομασθείσης εκ των δύο αρχαιοτάτων της νήσου οίκων, και περιέχει ταμείον, τελωνείον, επισκοπήν, ωραίους ναούς, θαυμασίας πέριξ τοποθεσίας, ανεμόμυλους γραφικούς, φυτείας ωραίας, ελλην. σχολείον και 4000 κατοίκους λίαν μεμορφωμένους, ασκεί δε ανεπτυγμένος εμπόριον σταφίδων, ελαίου, οίνων κ.τ.λ.

– Πέρα Χωρίον ημίσειαν ώραν νοτίως, εγγύς των ερειπίων της Μεσαιωνικής Ιθάκης (Παληόχωρας) προς το Πεταλέϊκο βουνό μετά 1000 κατ.

– Κιόνι 3 ώρας αρκτικώς, έδρα του δήμου Νηριτίων, εις τον μυχόν κολπίσκου της ΒΑ παραλίας μετά 1100 κατοίκων.

– Ανωή 1 ώρα ΝΔ εν τω κέντρω του βορείου τμήματος της νήσου και επ’ οροπεδίου του Νηρίτου ύψους 520 μ. με λαμπράν θέαν, ακμαίαν γεωργίαν και 550 κατ.

– Σταυρός 1 ώρα ΒΔ, ου μακράν του λιμένος Πόλις, έδρα του δήμου Πολυκτορίων, μ’ ελληνικόν σχολείον και 560 κατ. – Εξωή 40′ ΒΔ επί των λόφων Μαλός μετά 760 κατ.
– Εις την επαρχίαν Ιθάκης υπάγονται και αι ακόλουθοι μικρότεροι νήσοι: – Άτοκος, 9 μίλια ΒΑ του Βαθέως, νησίς ξηρά με βαθύτατα ύδατα, εφ’ ής βόσκονται μερικά ποίμνια Ιθακησίων, έχει έκτασιν 3 1/2 τετρ. χιλιομ. – Αρκούδι, μεταξύ Ιθάκης και Λευκάδος, 11 μίλια προς Β του Βαθέως με έκτασιν 4,6 τετρ. χιλιομ. καλλιεργουμένων εν μέρει εις ελαίας και σταφίδας υπό Ιθακησίων. – Κάλαμος, μεταξύ Λευκάδος και Ακαρνανικής παραλίας, αντικρύ του Μύτικα, 24 μίλια ανατολικώς της Ιθάκης, με εμβαδόν 20 1/2 τετρ. χιλ. και κατοίκους 1430, μεθ’ ομωνύμου δε κωμοπόλεως, έδρας του δήμου Καρνίων, εχούσης καλάς οικοδομάς, ωραίους κήπους και φυτείας, ελλην. σχολείον και 1100 κατ. Η παραγωγή της νήσου είναι πλουσία εις σιτηρά, οίνους (65 – 70 χιλιάδ. οκ.), έλαια (25 – 30 χιλ. οκάδ.), βάμβακα, λινάρι, αμύγδαλα κ.τ.λ., οι δε κάτοικοι γεωργοί και ναυτικοί διατηρούντες πολλά καΐκια. – Καστός προς Ν του Καλάμου με έκτασιν 8 1/2 τετρ. χιλιόμ. και κατοίκους 300 εν τη ομωνύμω κώμη κειμένη εις την ανατολικήν παραλίαν. Η νήσος είναι ευφορωτάτη εις έλαιον (50 – 60 χιλ. οκ.), οίνον (10 χιλ.οκ.), κριθήν και λινάρια. – Εχινάδες (Κουρτζολάρι) αντικρύ και εγγύτατα προς την ΝΔ παραλίαν της Ακαρνανίας προς τα τέλματα των εκβολών του Αχελώου, ξηραί και άνυδροι νησίδες αποτελούσι δύο συμπλέγματα παρά τα οποία εγένετο η περιώνυμος ναυμαχία της Ναυπάκτου τω 1571. Αι Εχινάδες αριθμούνται εις 21 κυρίως πλην τινων σκοπελονήσων, επισημότεροι δ’ αυτών είναι ο Πεταλάς (6 1/2 τετρ. χιλ.) ανήκουσα εις τους Κεφαλλήνας, τρέφουσα δε ποίμνιά τινα και παράγουσα μεγάλην ποσότητα βαλάνων, και η Οξειά (5 1/2 τετρ. χιλ.) εφ’ ής επίσης βόσκονταί τινα ποίμνια. Περί τας Εχινάδας, εχούσας εν όλω εμβαδόν 25 τετρ. χιλ. περίπου και περί τους 100 κατοίκους, ποιμένας και γεωργούς, αλιεύονται μεγάλοι και νοστιμότατοι εχινοί».