ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ: ΠΛΑΤΩΝ ΔΡΑΚΟΥΛΗΣ (1858-1934)

Στα αστικά κέντρα, Πάτρα, Σύρα, Αθήνα, από τα 1870 και ύστερα, άρχισε να σχηματίζεται η εργατική τάξη. Δεν είναι βέβαια εύκολο να αποχτήση μονομιάς ταξική συνείδηση. Ωστόσο χρόνο με το χρόνο οργανώνεται κι αρχίζει να διεκδικεί τα δικαιώματα της. Στην Πάτρα και στη βορειοδυτική Πελοπόννησο που μαστίζεται απ’ τη σταφιδική κρίση υπήρχαν πολλοί κατεστραμμένοι μικροαγρότες και μικροαστοί που με τα αιτήματα τους δίνουν ζωηρό τόνο στην πολιτική ζωή. Κι ακόμα στην περιοχή αυτή εγκαταστάθησαν πολλοί Ιταλοί εργάτες και μικροβιοτέχνες που ρίχνουν το σπόρο του αναρχισμού.

Οι αναρχικές ιδέες του Μπακούνιν που άνθιζαν τότε στη Δυτική Ευρώπη, βρίσκουν το κατάλληλο έδαφος να καλλιεργηθούν στην Πάτρα, στον Πύργο κι αλλού. Παράλληλα όμως και οι σοσιαλιστικές ιδέες βρίσκουν οπαδούς στην ίδια περιοχή. Οι νέοι που αρχίζουν να προπαγανδίζουν την ιδεολογία του σοσιαλισμού δεν είναι φυσικά οπαδοί των Μάρξ — Ένγκελς. Ο επιστημονικός σοσιαλισμός άργησε πολύ για να εγκλιματισθεί στην Ελλάδα. Ωστόσο, μέσα στα ιστορικά πλαίσια του καιρού εκείνου, οι σοσιαλιστικές και αναρχικές ιδέες πού άρχισαν να προπαγανδίζονται έδειχναν τις καινούργιες κοινωνικές ανάγκες που ωρίμαζαν και αναζητούσαν την κατάλληλη ιδεολογική μορφή τους. Στην Πάτρα μάλιστα οι νεοϊδεάτες έβγαλαν τον Μάη του 1877 και δική τους εφημερίδα με τον τίτλο: «ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ». Γράφονταν στη δημοτική γλώσσα και τα συνθήματά της ήταν: «Τελεία αυτοδιοίκησις των δήμων», «πλήρης ελευθερία του ατόμου» και «η επανάστασις είναι ο νόμος της προόδου»• Βγήκε όμως μόνο ένα φύλλο γιατί η Είσαγγελική Αρχή αρχισε αμέσως τις συλλήψεις και τους διωγμούς.

Δύο χρόνια αργότερα (1879) η Σύρα τραντάχθηκε από δυο μεγάλες εργατικές απεργίες. Απεργήσανε οι εργάτες των ναυπηγείων και των βυρσοδεψιών. Η απεργία βάσταξε μέρες και οι απεργοί χτυπήθηκαν με την αστυνομία. Οι απεργίες αυτές έδειξαν πως υπήρχε και εργατικό ζήτημα στην Ελλάδα. Στα 1882 απεργήσανε οι τυπογράφοι της Αθήνας καθώς και οι τσαγκάρηδες και οι ραφτάδες. Η αρχή της πάλης των τάξεων έγινε.

Κατά την περίοδο αυτή, όπως είπαμε, μερικοί νέοι σπουδαστές προπαγανδίζουν τις σοσιαλιστικές ιδέες. Εκείνος όμως που παρουσίασε μεγαλύτερη δράση και έγινε πιο πολύ ακουστός είναι ο ΠΛΑΤΩΝ ΔΡΑΚΟΥΛΗΣ. Ήταν πλουσιόπαιδο. Γεννήθηκε στην Ιθάκη, αλλά επηρεάστηκε από τη φαβιανή σοσιαλιστική κίνηση και το 1885 έρχεται στην Ελλάδα αποφασισμένος να εργασθεί για τη διάδοση του σοσιαλισμού και την οργάνωση της εργατικής τάξης. Γύρο του μαζεύονται πολλοί νέοι. Οι πιο στενοί του συνεργάτες είναι ο Γεώργιος Χαιρέτης, ο Ηρακλής Γαρμπής, ο Γ. Παπαρήτωρ και ο Γρ. Ξενόπουλος. Έχουν σχέσεις με τον Δρακούλη καί ο Ρόκος Χοϊδας και ο Στ. Καλλέργης που αργότερα εξελίχθηκε σε ηγετικό σοσιαλιστικό στέλεχος. Στο σπίτι τού Δρακούλη γίνονται πολλές συνεδριάσεις. Το θέμα ήταν με τι τρόπο έπρεπε να γίνει η προπαγάνδα του σοσιαλισμού.

Ανταλλάχθηκαν πολλές γνώμες και αποφασίστηκε να βγεί μια εφημερίδα. Τα έξοδα τα ανέλαβε ο Δρακούλης και το καλοκαίρι του 1885 κυκλοφόρησε η πρώτη σοσιαλιστική εφημερίδα στην Αθήνα, με τον συμβολικό τίτλο: «ΑΡΔΗΝ». Άρχισαν όμως σε λίγο οι διαφωνίες. Ο φοιτητής Στ. Καλλέργης διαφωνούσε με την τακτική που εγκαινίασε ο Δρακούλης. Ήθελε άμεση δράση. Κι’ είχε δίκιο. Ο Δρακούλης αν και είχε κάποια γνώση τού μαρξισμού, ήθελε να εφαρμόσει στην Ελλάδα το φαβιανισμό.

Έτσι τα σοσιαλιστικά του κηρύγματα ήταν απηχήσεις αντιλήψεων του Μάρξ…
Αναγνώριζε ότι «πηγή του κεφαλαίου είναι η εκμετάλλευσις» και τονίζει πως δεν υπάρχει συμβιβασμός κεφαλαίου και εργασίας, ωστόσο δεν υιοθετεί την άμεση δράση, γιατί δεν κατανοεί την αναγκαιότητα του σοσιαλισμού «ως αναγκαία συνέπεια της λειτουργίας των εσωτερικών νόμων της κεφαλαιοκρατικής κοινωνίας, που βρίσκουν την εκδήλωσή τους στην ταξική πάλη». Πιστεύει στην εξελικτική πορεία γι’ αυτό είναι εχθρός «της αταξίας, της παραλυσίας και των ανατροπών». Όλα θα πάνε καλά όταν οι εργαζόμενοι οργανωθούν εις το «σωτήριον Κράτος».

Αλλά για να κατατοπισθούμε καλύτερα, ας δούμε τι έγραφε ο Δρακούλης στο “Άρδην”.
“Οι εν ιδρώτι του προσώπου των ζώντες και όσοι υπό της πτωχείας και του σκότους πιεζόμενοι μοχθούν, ενώ ολίγοι συσσωρεύουσι κεφάλαια και κτήματα άτινα, κατά το φυσικόν δίκαιον ανήκουσι εις πάντα τα μέλη της κοινωνίας αναλόγως και εξ ίσου εργαζόμενα, είναι επαναγκες, ενόσω υπάρχει ευτυχώς παρ’ ημίν και μεταξύ εργασίας και τοπικής ζητήσεως σχετική αρμονία, διδασκόμενοι εκ των παθημάτων των άλλων δυστυχών του κόσμου, εννοήσωσι και μάθωσι τα δικαιώματα αυτών πριν ή των πλουτολογικών φάσεων ανελισσομένων αναγκασθώσι να τ’ απαιτήσωσι δια βιαίων μέσων”.

Αλλά ποιές ήταν oι βασικές αρχές του σοσιαλισμού που πρέσβευε και προπαγάνδιζε ο Δρακούλης;
“Θεμελιώδη αρχή πρεσβεύει το “Άρδην” την απαλλαγήν του ανθρώπου από της φονευούσης αυτόν μερίμνης περί της αύριον και αφορά εις την εντεύθεν ηθικήν διάπλασιν ή πνευματικήν ανάπτυξιν, ουχί προνομιακώς των ολίγων, αλλά – όπως η δικαιοσύνη απαιτεί – απάντων. Πρόγραμμα (του “Άρδην”) είναι η επί τη βάσει αναλόγου απάντων εργασίας και δια της ριζικής τροποποιήσεως του υφισταμένου συστήματος της παραγωγής και της διανομής του πλούτου, επικράτησις πραγματικής δικαιοσύνης και επίτευξις οικονομικής ανεξαρτησίας απάντων ανεξαιρέτως των ατόμων εξ ών η κοινωνία σύγκειται”.

Πρώτα πρώτα έχουμε να παρατηρήσουμε πως το σοσιαλιστικό του πρόγραμμα ήταν διατυπωμένο σε γλώσσα λογιωτατίστικη. Δεύτερο, καθόλου δεν κάνει λόγο για την πάλη των τάξεων. Καταλαβαίνει όμως πως παρ’ όλο τον «ακαδημαϊκό» σοσιαλισμό του, η κυρίαρχη τάξη δεν θα ανεχόταν το κήρυγμά του και γι’ αυτό τονίζει:
«Αναλαμβάνομεν έργον του οποίου τας δυσκολίας και τα προσκόμματα ουδαμώς αγνοούμεν. Δεν περιμένομεν άκραν γαλήνην… Ο καταδιωγμός όστις ηκολούθησε αείποτε τας αποπείρας της επικρατήσεως σωτηρίων Ιδεών, θα προκόψη εν πολλοίς και το έργον ημών.. Πολλοί επίστευσαν και θα πιστεύωσιν ότι ο σκοπός ημών είναι ανατρεπτικός. Πολλού γε καί δει. Ζητούμεν μεταβολήν των πραγμάτων βαθμιαίαν, αλλα βεβαίαν. Είμεθα εχθροί της αταξίας, της παραλυσίας και των ανατροπών. Είμεθα εχθροί αφ’ ετέρου της αδικίας και τυραννίας… Αναλαβόντες την έκδοσιν του φύλλου τούτου εκρίναμεν ότι εκτελούμεν υπέρτατον καθήκον επιβάλλομενον ημιν ως οπαδούς ενθέρμους της ανθρωπότητος…»

Από το τρίτο φύλλο αρχίζει να κάνη λόγο και για τον σοσιαλισμό. Σε άρθρο του: Η ΡΙΖΑ TOΥ ΚΑΚΟΥ, μαζί με άλλα, έγραφε:
«Ημείς έχομεν έργον να διδάσκομεν είς τον λαόν τι ανήκει είς αυτόν, πως δύναται να λάβει ό,τι ανήκει εις αυτόν».
Και απαντώντας στην επίθεση της «Παλιγγενεσίας» που τον κατηγορούσε πως προπαγάνδιζε την ανατροπή του πολιτεύματος, τόνιζε:
«Τούτο δεν είναι αληθές. Δεν είναι αληθές διά τον άπλούστατον λόγον ότι ο σοσιαλισμός δεν είναι πολίτευμα. Περί πολιτεύματος δεν μεριμνώμεν. Οι μεταγενέστεροι θα γελώσι… με τα πολιτεύματά μας… γνωμοδοτουμεν συμμαχίαν μετά της μεγάλης ομάδος του εργαζομένου, του μοχθούντος, του πεινώντος ή μέλλοντος να πεινάσει λαού. Είναι άραγε ο εργαζόμενος, ο μοχθών, ο πεινών λαός άτακτος εν τή κοινωνία;»

Και σ’ άλλο φύλλο τόνιζε ακόμα:
“Το δικαίωμα της ζωής δεν θα το αποκτήσωσιν οι εργάται ή μόνον δια της εφαρμογής των σοσιαλιστικών αρχών” ήτοι εν κοινωνία, σοσιαλιστικώς καταρτισμένην”.
Ύστερα από τό 3ο φύλλο το «Άρδην» σταμάτησε την έκδοση και ξαναβγήκε το μήνα Νοέμβρη του 1880. Στη νέα του έκδοση έχει πιο πολύ σοσιαλιστικό χρώμα. Μια μελετούλα του σε απλή μάλιστα γλώσσα μέ τον τίτλο: «Τι είναι ο κοινωνισμός» εκλαΐκευε μερικές αρχές του σοσιαλισμού.

Από τότε ο αστικός τύπος άρχισε να προσέχη τό «Άρδην» και να βλέπει σαν εχθρό της κοινωνίας τον Δρακούλη. Οι μεγάλες εφημερίδες «Παλιγγενεσία» —ακόμα καη η «Ακρόπολις»—άρχισαν την επίθεση. Τα «κοινά δαιμόνια» που προπαγάνδιζε ο Δρακούλης έβαζαν ψύλλους στ’ αφτιά της άρχουσας τάξης.

Το «Άρδην» είχε κυκλοφορία. Διαβάζονταν πολύ κι είχε και συνδρομητές στη Σύρα, Πύργο, Πάτρα και Πειραιά. Σε πολλά γυμνάσια οι μαθητές το κρυφοδιάβαζαν και συζητούσαν για τις Ιδέες που κήρυχνε. Στο γυμνάσιο μάλιστα της Πάτρας το κακό παράγινε. Εκεί το έδαφος ήταν πιο πρόσφορο. Από δέκα χρόνια πριν υπήρχαν φανατικοί δημοκράτες, σοσιαλιστές και αναρχικοί. Γι’ αυτό ο γυμνασιάρχης της Πάτρας Παπαλουκάς, άρχισε να τρομοκρατεί τους γυμνασιόπαιδες. Έβγαζε κάθε τόσο δεκάρικους «παραινετικούς» λόγους, για χριστιανισμό, και άλλα διηγήματα και αποκαλούσε τους οπαδούς του «Άρδην» «ανατροπείς, άθεους και εχθρούς της καθεστηκυίας τάξεως».
Όσο πάει το «Άρδην» γίνεται πιο ριζοσπαστικό με σοσιαλιστική απόχρωση. Στο αναμεταξύ ο Δρακούλης μεταφράζει καί τυπώνει (1886) τού Κροπότκιν τη μπροσούρα «Προς τους Νέους» που διαβάστηκε πολύ και από τότε ως το 1920 ανατυπώθηκε πολλές φορές σε χιλιάδες αντίτυπα.

Το 1887 το «Άρδην» σταμάτησε. Ο Δρακούλης πικράθηκε και απογοητεύθηκε γιατί ο Καλλέργης και αλλοι τον αντιπολιτεύονταν. Αυτοί αποτελούσαν δική τους ομάδα και προπαγάνδιζαν πιο ριζοσπαστικές σοσιαλιστικές ιδέες. Άμα σταμάτησε το «Άρδην» ο Δρακούλης έφυγε από την Ελλάδα και ξαναγύρισε στην Αγγλία. Έμεινε εκεί ως τις αρχές του 1894. Όπως και να ‘ναι είχε αποχτήσει όνομα γι’ αυτό το 1889 αντιπροσώπευσε τους Έλληνες σοσιαλιστές στο ιδρυτικό Συνέδριο της Δευτέρας Διεθνούς το 1889.

Στην Αγγλία ο Δρακούλης σύνταξε και μια μπροσούρα που με τον τίτλο: «Εγχειρίδιον του Εργάτου» από το 1891 και για πολλά χρόνια ύστερα διαβάστηκε πολύ.
Όταν ξαναγύρισε στην Ελλάδα έκανε περιοδείες και προσπάθησε να οργανώσει σοσιαλιστικούς ομίλους που να βρίσκονται κάτω από την επιρροή του. Για ορισμένη περίοδο, αν και υπάρχει ισχυρή αντιπολίτευση εναντίον του, είναι ο ηγέτης της σοσιαλιστικής κίνησης στήν Ελλάδα.
Από το 1900 μάλιστα ως το 1912 το όνομά του είναι πολύ γνωστό και η επιρροή του μεγάλη• Στην Αθήνα, Πάτρα, Πειραιά και Βόλο έχει πολλούς θαυμαστές και οπαδούς. Στο Βόλο το 1908 όταν πήγε εκεί και μίλησε στους εργάτες, το Εργατικό Κέντρο οργάνωσε τέτοια υποδοχή στο Δρακούλη που κατατρόμαξε τους αστούς….

Με την προοπτική του χρόνου, σήμερα, μπορούμε να κρίνουμε τη δράση του Δρακούλη και να του δώσουμε τη θέση που του αξίζει μέσα στην πρώτη περίοδο του εργατικού κινήματος.
Ήταν ένας ιδιόμορφος σοσιαλιστής φαβιανός και εγγλέζικης μάρκας. Ειρηνιστής, νεοχριστιανός, χορτοφάγος, κοσμοπολίτης, ζωόφιλος, καθαρευουσιάνος και εργατιστής, εγωπαθής και φιλανθρωπιστής, αποδείχθηκε ανίκανος να μελετήση και να νοιώση τον επιστημονικό σοσιαλισμό. Πιστεύει βέβαια σ’ έναν ιδιότυπο σοσιαλισμό. Αγωνίζεται για να διαδώσει τις ιδέες του. Πολλές φορές καυτηριάζει τους καπιταλιστές, τους αποκαλεί «νωθρούς και κτηνώδεις». Διδάσκει πως ο σοσιαλισμός θα επικρατήσει σιγά – σιγά και εξυμνεί το εργατικό κίνημα που «κρύπτει εν εαυτή την δόξαν του κόσμου».

Η αλήθεια είναι πως θυσίασε όλη του την περιουσία στον αγώνα του• Κατά την περίοδο του 1894—1910… πρόσφερε σημαντικές υπηρεσίες στην εργατική τάξη για την πολιτική και συνδικαλιστική της οργάνωση.

Στα ύστερα από τα 1912 χρόνια, που το εργατικό μας κίνημα άρχισε να προσανατολίζεται προς τις αρχές του επιστημονικού σοσιαλισμού, ο Δρακούλης, παρ’ όλες του τις προσπάθειες, δεν κατόρθωσε να επιβληθή. Παραμερίζεται και σιγά – σιγά η ακτινοβολία του σβήνει. Γι’ αυτό αποτραβήχθηκε στην Αγγλία όπου και πέθανε ξεχασμένος, πάμπτωχος, χωρίς φίλους και θαυμαστές.

ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΟΡΔΑΤΟΣ
Πηγή: Εφημερίδα «Αυγή» Ιούλιος 1954

  • Ο Κορδάτος περιλαμβάνει τον Πλάτωνα Δρακούλη στο βιβλίο του «Προοδευτικές μορφές στην Ελλάδα», Έκδοση Φιλολογικού Ινστιτούτου Γ. Κορδάτος, Αθήνα 1966.
  • Αφήστε μια απάντηση

    Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *

    Time limit is exhausted. Please reload the CAPTCHA.