ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΚΑΦΕΝΕΙΑ ΤΗΣ ΠΛΑΤΕΙΑΣ ΣΤΑΥΡΟΥ ΙΘΑΚΗΣ
Τα καφενεία, υπήρξαν οι πρωταγωνιστές της καθημερινής ζωής κάθε τόπου, χώροι κοινωνικότητας με όλους τους συμβολισμούς, αποτελούσαν σημαντικό θεσμό των τοπικών κοινωνιών, μάρτυρες μιας εποχής όπου «των Ελλήνων οι κοινότητες» διαμόρφωναν την ιδιαίτερη ταυτότητα τους. Ακόμα στις μέρες μας όπου τα χωριά ερημώνουν, τα καφενεία είναι οι τελευταίοι χώροι κοινωνικής συνάθροισης….
Είναι μικρά διαμαντάκια γνησιότητας και αλήθειας. Χαμένοι παράδεισοι που ξέρουν να κρύβουνε καλά ιστορίες ανθρώπων, εκεί που τα χρόνια μετρούν σαν μέρες και οι μέρες σαν αιώνες…
Μέρη που “μιλούν” για όσα πέρασαν και είδαν, κομμάτια μιας Ελλάδας που δεν μπορεί να μην υπάρχει, γιατί είναι σφιχτά δεμένη με την κοινωνία των ανθρώπων που πάλεψαν γι αυτήν.. Μιας Ελλάδας, που ξέρει να αγωνίζεται και να επιβιώνει, μόνο όταν γνωρίζει καλά την ταυτότητα της.
ΣΤΑΥΡΟΣ ΙΘΑΚΗΣ, σ ένα ταξίδι πίσω στον χρόνο....
Ανέκαθεν τους Σταυριωτες, τους αποκαλούσαν «μπαστουναδες»!
Και δεν είχαν άδικο!
Στον Σταυρό το μπαστούνι, υπήρξε σύμβολο επιβολής και κατάλοιπο μιας τοπικής έκφρασης αριστοκρατίας!
Ο περίπατος στην όμορφη πλατεία με το μπαστούνι που είχε πάντα περίτεχνη χειρολαβή, εξέφραζε στις αρχές του περασμένου αιώνα, το υπερήφανο περπάτημα μιας νέας τάξης, που προσπαθούσε να επιβληθεί σε μια παλαιότερη, με τις γκλίτσες!
Βρισκόμαστε στις αρχές του 1900.
Στο πρώτο πλάνο, το «Φουκαιικο μαγαζί», η «Αναγέννησις», των αδελφών Γιάννη και Ομήρου Παπαδόπουλου, Φουκου.
Είναι Ιούνιος του 1914. Ημέρα των εγκαινίων. Στο κέντρο τα δυο αδέλφια με την μητέρα τους Ρεγγίνα και γύρω τους πολλοί συγχωριανοί, με τα μπαστούνια τους φυσικά οι περισσότεροι.
Λειτούργησε σαν καφενείο και μπακάλικο συνάμα, για πολλά χρόνια.
Εγώ, παιδάκι το θυμάμαι στα τελειώματα του, που λειτουργούσε σαν μπακάλικο μόνο. Πολλές φορές θυμάμαι με νοσταλγία την θεία Ελένη, σύζυγο του Γιάννη, που οπότε μ έστελναν για θέλημα, με φίλευε πάντα μια χούφτα καραμέλες, που ήταν η αγαπημένη μου λιχουδιά…
Το κτήριο υπάρχει ακόμα. Μα έχει τώρα πια τις πόρτες και τα παραθύρια του κλειστά, σαν να θέλει να προφυλάξει την σπουδαία του ιστορία, από την σημερινή κατάντια….
Στο δεύτερο πλάνο, το καφενείο του μπάρμπα Λευτέρη.
Βρισκόμαστε στις αρχές της δεκαετίας του 1930. Κι είναι καλοκαίρι.
Στο κέντρο της φωτογραφίας, ο παπα Ανέστης ο πρόσφυγας.
Υπήρξε ο πρώτος που λειτούργησε στην νιοκτηστη εκκλησία του Χριστού Σωτήρα στα 1926.Το γεγονός, πολλά χρόνια πριν, το είχε προφητεύσει ο Άγιος μας Παπουλακης: «Ξένοι εργάτες θ αποπερατώσουν τον ναό, και ξένος πάπας θα τον πρωτολειτουργησει…»
Ο παπα Ανέστης με αρκετούς άλλους πρόσφυγες, έφτασε στον τόπο μας,μετα την Μικρασιατική καταστροφή..
Ο μπάρμπα Λευτέρης, λόγω κάποιου εκ γενετής προβλήματος στο πόδι του, δεν αποχωρίστηκε το μπαστούνι του ποτέ.
Άνθρωπος του κόσμου, πανέξυπνος, ευγενικός και λάτρης ακαταμάχητος του γυναικείου φύλλου.
Το καφενείο του, κόσμημα της πλατείας!
Αριστοκρατικό, φινετσάτο, με γούστο μοναδικό! Στην πίσω βεράντα του, ανάμεσα στους βασιλικούς, με θέα το υπέροχο λιμανάκι των Φρικων,τα τραπεζάκια, για τους χαρτοπαίχτες.
Στην αίθουσα, διέθετε και μπιλιάρδο παρακαλώ!
Κι ακούστε! Την περίοδο της κατοχής, που λόγω του πληθωρισμού το νόμισμα μας δεν είχε καμιά αξία, ο μπάρμπα Λευτέρης επινόησε κι έκοψε δικό του νόμισμα, που το ονόμασε «Ελευθεριον»!
Ένα «Ελευθεριον» ισοδυναμούσε μ έναν καφέ Ελληνικό!
Και το κτήριο που στέγαζε το ιστορικό καφενείο του μπάρμπα Λευτέρη, ευτυχώς και υπάρχει μέχρι σήμερα, μάρτυρας της μοναδικής του ιστορίας…
Στα δυο τελευταία πλάνα, από την δεκαετία του 1950 και 1960, το ιστορικό καφενείο το «Κέντρο»!
Ένα ακόμα μνημείο μιας αξέχαστης εποχής!
Ιδιοκτήτης του, ο Ανδρέας Λεκατσάς, ο Σαλβατωρος. Κτήριο, κόσμημα, μοναδικό! Διώροφο, που ο επάνω όροφος ήταν ξενοδοχείο ύπνου, και που στην ταράτσα του τα καλοκαίρια, γινότανε λαμπρές βεγγέρες και χοροεσπερίδες.
Μπροστά, στην μεγάλη του αυλή, μια πυκνόφυλλη κληματαριά, χάριζε στους θαμώνες τον βαθύ της ίσκιο και την δροσιά της τα καλοκαίρια. Στην πίσω αυλή, η θέα κάτω στο λιμανάκι της «Πόλης» μοναδική!
Μετα από τον ιδιοκτήτη του, το καφενείο άλλαξε χέρια πολλά.
Εγώ σήμερα θα σας μιλήσω για τον ξεχωριστό του ενοικιαστή, εκει την δεκαετία του 1940,τον μπάρμπα Νιονιο Παπαδόπουλο, που τον ξέραμε όλοι, Τραμπαλη!
Ζούσε στην Αυστραλία, όμως ο πόλεμος τον απόκλεισε στο χωριό του,” αιχμάλωτος του αποτρόπαιου Χίτλερ” όπως δήλωνε.
Έτσι, νοίκιασε το καφενείο.
Επειδή όμως ήτανε άνθρωπος καλοκάγαθος, και λάτρης μέγας της «κοντσινας», μη θέλοντας ν αποχωριστεί ούτε στιγμή το χαρτάκι του, είχε επινοήσει άλλο τρόπο πληρωμής.
Είχε βάλει επάνω στον πάγκο ένα κουτί, με μια σχισμή στο κέντρο του, κι όταν έφτανε η ώρα να πληρωθούν οι καφέδες και τα πιοτά, κάθε πελάτης μόνος του, χωρίς εποπτεία, έριχνε μέσα στο κουτί και το ανάλογο αντίτιμο. Αμ δε…
Σαν έφτανε η στιγμή ν ανοίξει το κουτί ο μπάρμπα Νιονιος, κάθε άλλο παρα χρήματα έβρισκε μέσα…Μικρές πέτρες, σιδερικά και κάθε είδους και μεγέθους κουμπιά! Μα δεν τον ένοιαζε.. Ίσα ίσα που το διασκέδαζε κι από πάνω….
Ιστορίες παλιές, θα μου πείτε…..
Και όμως.. Είναι λιθαράκια πολύτιμα της παράδοσης του αγαπημένου μου τόπου. Γιατί, αποπνέουν ευγένεια, πολιτισμό, ανθρωπιά, ιδανικά και αέρα άκρατης, γλυκιάς νοσταλγίας.
Αυτόν τον Σταυρό εγώ θέλω να κρατήσω ασπίδα μου, κόντρα στον ξεπεσμό του «σήμερα».
Να τον σηκώσω σημαία μου και να φωνάξω: Που να είναι άραγε όσα πολύτιμα μας αφήσανε ανεκτίμητη κληρονομιά, οι αθάνατοι πρόγονοι μας…
Χαθήκανε; η μήπως βρίσκονται κάπου καλά κρυμμένα, περιμένοντας τη στιγμή της Ανάστασης!
Θέλω να πιστεύω, πως κάπως έτσι συμβαίνει.
Όμως, όπως και ναχει, ας είναι ευλογημένος ο φακός του ανώνυμου φωτογράφου που με τα πλάνα του πέρασε στην αιωνιότητα εκείνες τις υπέροχες εποχές, που σήμερα φαντάζουνε τόσο μακρινές, μα όχι ξένες…..
ΜΑΚΗΣ ΚΑΤΟΠΟΔΗΣ
Κατά τη διάρκεια της Κατοχής, για κάποιο διάστημα – άγνωστο πόσο ακριβώς – το καφενείο της πλατείας του Σταυρού το λειτουργούσε ως υπενοικιαστής (ιδιοκτήτης της επιχείρησης “καφενείο” κατά κάποιον τρόπο), ο Νίκος Μελάς (πατέρας μου), ο οποίος ταυτόχρονα ασκούσε και την ειδικότητα του μηχανικού της Ηλεκτρικής του Σταυρού. Από προσωπική του διήγηση έχει καταγραφεί το εξής γεγονός: Όταν πια ολόκληρη η χώρα ήταν υπό τριπλή Κατοχή, οι Γερμανοί, ως επικυρίαρχη δύναμη Κατοχής, έστειλαν μια στρατιωτική δύναμη στο Θιάκι, προκειμένου να διασφαλίσουν την κυριαρχία στο νησί, ανεξάρτητα αν είχε ανατεθεί ο έλεγχος των Ιονίων στην Ιταλία. Η στρατιωτική δύναμη αποβιβάστηκε στο Βαθύ και στη συνέχεια, μια στρατιωτική φάλαγγα ανηφόρισε μέχρι τη Βόρεια Ιθάκη, ώστε να ελεγχθεί και αυτό το μέρος του νησιού. Την ίδια μέρα, ο πατέρας μου είχε ξεκινήσει από τον Σταυρό για το Βαθύ σε ένα κάρο με ένα άλογο, φορτωμένο με ένα χαλασμένο άξονα από τον μηχανισμό της Ηλεκτρικής, για να τον φτιάξει σε κάποιο μηχανουργείο στο Βαθύ. Στον δρόμο, ανάμεσα στη Λεύκη και στον Σταυρό, έπεσε πάνω στη φάλαγγα των Γερμανών. Να σημειωθεί ότι ήταν ήδη μέλος του εφεδρικού ΕΛΑΣ και γνωστός για την αντιστασιακή του δράση. Ο επικεφαλής Γερμανός αξιωματικός κρατούσε μια λίστα με ονόματα γνωστών αντιστασιακών, ανάμεσα στα οποία ήταν και του πατέρα μου, με την ένδειξη στο επάγγελμα ως καφετζής. Ταυτόχρονα, η ταυτότητα που είχαν εκδώσει οι Ιταλοί έγραφε επάγγελμα μηχανικός. Για να μην τα πολυλογούμε ο πατέρας μου γλύτωσε τη σύλληψη λόγω αυτής τη διαφοροποίησης, αφού στη λίστα του Γερμανού υπήρχαν πολλά ονόματα με το ίδιο επίθετο (Παξινός, Δενδρινός, Κομνηνός κλπ., κοινά για το Θιάκι), κάνοντάς τον να υποθέσει ότι και το Μελάς ήταν ένα από αυτά τα κοινά, που αυτό που τα διέκρινε ήταν η αναγραφή επαγγέλματος. Φυσικά, ο πατέρας μου τη γλύτωσε και στη συνέχεια έκανε αρκετό χρονικό διάστημα να επιστρέψει στον Σταυρό.